Iris hort. [🔉 i·ris]

Poza okresem kwitnienia ozdobę stanowią wąskie, długie, ±sztywne zielone liście.

W zależności od gatunku uprawia się je jako typowe byliny rabatowe lub w ogrodach skalnych; zarówno na glebach wilgotnych albo okresowo bardzo suchych. Są też gatunki gatunki z terenów mokradłowych, zdatne dla strefy brzegowej i bagiennej zbiorników i oczek wodnych.

Korzystnie jest bezpośrednio po kwitnieniu zasilić nawozem, w międzyrzędzia (nie bezpośrednio na kłącza), kolejny raz można zasilić na przełomie sierpnia i września.

Bezpośrednio po kwitnieniu usuwa się pędy kwiatostanowe przez wyłamanie lub wycięcie u samej nasady. Liści nie usuwa się, także i zimą, chyba że są porażone przez choroby. Rośliny oczyszcza się dopiero wiosną.

Byliny odpowiednio prowadzone dość trwałe, ale pozostawione w tym samym miejscu, po kilku latach, wskutek przegęszczenia zaczynają gorzej kwitnąć. Mogą nawet zamierać. Opis odmładzania, przesadzania i rozmnażania jest podany niżej na stronie.

Najlepszą porą na podział kłączy i przesadzanie jest okres spoczynku letniego. W tym czasie, w przeciwieństwie do wielu roślin bulwiastych i kłączowych, liście nie zamierają, tylko ustaje większy przyrost kłączy. Okres słabo wyrażonego spoczynku letniego następuje przeciętnie 4-6 tygodni po kwitnieniu, w końcu lipca i trwa do końca lata. Przyjmuje się, że optymalnie jest przesadzać w sierpniu, nie później jak do początku września. Zbyt późne przesadzanie utrudnia porządne ukorzenienie się i stabilizację roślin na nowym miejscu przed zimą. Ten czas jest też najlepszym na zakupy i wymianę kłączy pomiędzy kolekcjonerami.

Kłącza wykopuje się widłami amerykańskimi, w czasie pochmurnej pogody, z wyczuciem, tak aby nie uszkadzać korzeni. Jeśli chcemy uzyskać duże rozmnożenie, to odcina się ostrym nożem wszystkie nowe kłącza boczne, nawet drobne o ile mają własne liście. Gdy chodzi tylko o rozsadzenie wybiera się tylko silniejsze i większe odcinki ubiegłoroczne wraz z dwoma tegorocznymi kłączami bocznymi. Powierzchnia cięcia powinna być jak najmniejsza i równa; warto zasypać ją preparatem grzybobójczym. W razie potrzeby można użyć do rozmnożeń także starsze części karpy kosaćca, po uprzednim odrzuceniu zamierających lub uszkodzonych odcinków; zwykle wytworzą one jeszcze nowe kłącza boczne.

Przy uprawie rzędowej, stosuje się rozstawę rzędów co 30-40 cm, najwygodniej dla zabiegów uprawowych gdy rzędy są w poprzek zagonu. W rzędzie kłącza rozmieszcza się co 20-30 cm, na zakładkę względem poprzedniego rzędu. Dokładnie rozstawę należy skorygować pod wielkość odmiany, planowany sposób uprawy i zamierzony efekt.

Kolekcjonerzy i pasjonaci kosaćców stosują bardziej szczegółowy podział na klasy wg. różnych kryteriów. Np. wśród irysów bródkowych, , ze względu na wysokość, porę kwitnienia i takie cechy jak rozmiar kwiatów oraz pokrój kwiatostanu, wyróżnia się następujące grupy odmian:

SDB — Standard Dwarf Bearded — 20-41 cm wysokości; zakwitają gdy odmiany miniaturowe kończą kwitnienie; idealne do sadzenia na większych powierzchniach

BB — Border Bearded — identycznego rozmiaru i pokroju jak pośrednie (IB) ale kwitnące równocześnie z wysokimi (TB) i o podobnej wielkości (nieco mniejszych) kwiatach; z uwagi na mniejszą wysokość kwiatostany są mniej narażone na wyłamywanie przez wiatr i a kępy łatwiej komponować się na rabatach

MTB — Miniature Tall Bearded — pora kwitnienia późna (jak TB); od mających ten sam rozmiar, 41-70 cm, BB i IB odróżniają się delikatnym pokrojem, pędy kwiatostanowe są uderzająco cienkie a kwiaty drobniejsze niż u BB; dość egzotyczna kategoria z niedużą liczbą odmian