łodyga, pęd

Rośliny telomowe (także zwane roślinami wyższymi, organowcami) — rośliny o budowie tkankowej, przeważnie osiowej (patrz kormofity), przystosowane do życia na lądzie (wtórnie niektóre wodne).

Do rośliny wyższych należą mszaki (glewiki, wątrobowce i mchy) oraz rośliny naczyniowe (nasienne oraz paprotniki w dawnym rozumieniu).

Rośliny osiowe (kormofity [z greckiego kormos - pień], osiowce) o ciele złożonym z korzenia, łodygi (lat. organa axalia "organy osiowe") tworzących razem oś rośliny i umieszczonych na łodydze liści. Takie organy jak kwiat i kwiatostan są przekształconymi, silnie specjalizowanymi pędami.

Rośliny osiowe są jednocześnie roślinami naczyniowymi, - posiadające wyspecjalizowane tkanki przewodzące wodę i asymilaty. Do roślin naczyniowych należą paprotniki (w dawnym szerokim rozumieniu) i rośliny nasienne (w dawnym ujęciu nagozalążkowe i okrytozalążkowe).

Mszaki nie są roślinami naczyniowymi — nie posiadają wyspecjalizowanych tkanek i narządów do przewodzenia wody, w miejsce korzeni są chwytniki, spełniające tylko funkcje mechaniczne, przytwierdzające i stabilizujące.

Łodyga (kaulon) to (w typowych przypadkach) nadziemna oś rośliny (lat. axis ascendens, rosnąca ku górze) na której wyrastają liście i kwiaty, na łodydze w pachwinach liści znajdują się pączki. Typowa łodyga spełnia funkcje mechaniczną i fizjologiczną - przewodząc asymilaty oraz wodę z solami mineralnymi.

U roślin wodnych łodyga może nie wykazywać geotropizmu i fototropizmu dodatniego lub niewielki taki; tak jak i w przypadku łodyg płożących się lub przekształconych podziemnych np. rozłogów, kłączy, niektórych bulw pędowych.

Na łodydze można wyróżnić miejsca wyrastania liści (węzły) i odcinki pomiędzy nimi (międzywęźla); są one ułożone w charakterystyczny dla danej grupy gatunków sposób (patrz ulistnienie).

Dzięki pąkom pachwinowym umieszczonym w kątach liści łodyga główna może rozgałęziać się, tworząc łodygi boczne (pędy boczne), czyli rozgałęzienia pierwszego i dalszych rzędów.

Łodyga może być zielna (tożsama z pędem); stosunkowo nietrwała, w klimacie umiarkowanym sezonowa. Może też być może być mniej lub bardziej trwała, wieloletnia i zdrewniała (u drzew, krzewów, krzewinek i półkrzewów), nieraz znacznej grubości (pnie drzew, konary). Na powierzchni łodygi mogą być przetchlinki. U roślin wieloletnich może być okryta korą wtórną.

U niektórych grup roślin są specyficzne rodzaje łodyg: źdźbło u traw, głąbik (bezlistna z kwiatostanem na szczycie), kłodzina u palm lub głąb (mięsisty krótkopęd u niektórych kapust).

Łodyga silnie przekształcona może pełnić specyficzne funkcje: spichrzowo-przetrwalnikową: kłącze, bulwa pędowa,; rozmnażanie-rozprzestrzenianie: rozłóg; fotosynteza: gałęziak; obronną i mechaniczną: cierń pędowy i wąs pędowy.

Łodyga ma też charakterystyczny kształt na przekroju poprzecznym, może być obła, spłaszczona, w różny sposób kanciasta, rowkowana, karbowana lub oskrzydlona.

Wnętrze łodygi może być pełne, z komorowatym lub gąbczastym rdzeniem lub może być pusta w środku, czyli dęta.

Pęd to łodyga zielna lub w niewielkim stopniu zdrewniała wraz z liśćmi i umieszczonymi w pachwinach liści pąkami, ewentualnie z kwiatami. Funkcją pędu jest odżywianie poprzez fotosyntezę i ewentualnie rozmnażanie (o ile niesie kwiaty).

U roślin zielnych łodyga pędu jest niedrewniejąca (pod koniec sezonu wegetacji zwykle zamiera).

Pęd oprócz typowej ulistnionej formy może ulegać różnym przekształceniom np. w pęd podziemny — rozłogi, kłącza, cebule, bulwy pędowe lub takie twory jak cierń, gałęziak, liściak, wąs pędowy.

W przypadku drzew, krzewów i półkrzewów terminu pęd używa się zwyczajowo w odniesieniu do ulistnionych łodyg jednorocznych lub dwuletnich, niezdrewniałych lub w niewielkim stopniu. Pień, konary, gałęzie i gałązki, jako że zdrewniałe, to już nie są pędy lecz łodygi — główna i boczne kolejnych rzędów rozgałęzień łodygi.

Zwłaszcza dla roślin wieloletnich charakterystyczne są też takie formy pędów jak krótkopędy i długopędy.

Łodyga zielna, niedrewniejąca, niosąca liście i umieszczone w pachwinach liści pąki. Pod koniec sezonu wegetacji zwykle zamiera, nie zimuje.

W praktycznym użyciu przy opisie roślin zielnych opuszcza się epitet "zielna" i używa się samego pojęcia "łodyga" (lat. caulis); w takim kontekście łodygi roślin drzewiastych nazywa się gałęźmi.

W potocznym użyciu często utożsamiana z pojęciem pędu (łodyga zielna + liście + kwiaty). Terminy łodyga oraz pęd używa się do pewnego stopnia zamiennie.

Łodyga zdrewniała, trwająca przynajmniej przez kilka sezonów wegetacji lub przez cały czas życia rośliny. Występuje przede wszystkim u roślin drzewiastych.

Pęd boczny z międzywęźlami normalnej długości lub wydłużonymi, tworzący jego rozgałęzienia. Od długopędu mogą odchodzić pędy wydłużone kolejnego rzędu lub krótkopędy.

Pęd boczny z krótkimi międzywęźlami (zwykle nielicznymi). Z uwagi na silne skrócenie osi łodygi może być widoczny jako pęczek liści i/lub kwiatów. Typowe przykłady krótkopędów mamy u naszych drzew owocowych, modrzewia europejskiego (Larix decidua) i w rodzaju berberys (Berberis).

Nasada łodygi, czyli jej dolna część, bliższa korzenia lub głowy korzeniowej. Często odmienna od dalszej (dystalnej) części łodygi — o skróconych międzywęźlach, bezlistna lub z liśćmi dolnymi lub liśćmi odziomkowymi.

Roślina (pozornie) bezłodygowa gdy łodyga jest bardzo silnie skrócona [rzęsa (Lemna)] lub niewidoczna, np. w postaci krótkopędu przyziemnej różyczki liściowej [pierwiosnek bezłodygowy (Primula vulgaris)] lub piętki, cebuli [czosnek (Allium)] albo w postaci bulwocebuli [krokus (Crocus)]; także gdy liście i kwiaty wyrastają przy ziemi z głowy korzeniowej lub kłącza [kosaciec (Iris)].

Roślina posiadająca widoczną łodygę to lat. planta caulescens, l.mn. plantae caulescentes.

Głąbik to bezlistny pęd, występujący u niektórych roślin zielnych, wyrastający z kłącza lub głowy korzeniowej, lub różyczki liściowej i niosący na szczycie kwiat lub kwiatostan.

Głąbik może być utworzony przez:
• jedno silnie wydłużone międzywęźle, ostatnie podkwiatowe (w dole mogą być silnie skrócone międzywęźla tworzące przyziemną różyczkę liściową — jest to wtedy głąbik końcowy (lat. scapus terminalis); np. u poziomka (Fragaria),
• silnie wydłużone międzywęźle łodygi bocznej, wyrastającej z kąta liścia przyziemnej różyczki liściowej — jest to wtedy głąbik pachwinowy (boczny, lateralny) (lat. scapus axillaris, lateralis); np. babka (Plantago).

Głąbik może być m.in: cylindryczny (lat. scapus cylindricus), zwężający się ku górze (lat. scabus attenuatus) [konwalia majowa (Convallaria majalis)] lub w górze zgrubiały (lat. scapus incrassatus) [Gagea bohemica, pochwiasty (lat. scapus vaginatus) tj. w dole lub na całej długości okryty pochwą lub pochwami liściowymi [śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis)], jednokwiatowy (lat. scapus uniflorus) [śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis)] lub wielokwiatowy (lat. scapus multiflorus) [narcyz wielokwiatowy (Narcissus tazetta)]

Głąbik występuje u wielu astrowatych (złożonych) (Asteraceae), a także w rodzajach: pierwiosnek (Primula), rosiczka (Drosera) i innych

Łodyga boczna wyrasta wyrastająca z pachwiny liścia lub pąka przybyszowego na łodydze.

Łodygi boczne wyrastające na łodydze głównej są rozgałęzieniami pierwszego rzędu. Na nich mogą tworzyć się łodygi boczne - rozgałęzienia kolejnego rzędu.

Łodygi boczne mogą być zielne lub zdrewniałe, te drugie (acz nie wyłącznie) zwykle określa się mianem gałązek lub gałęzi.

Pęd płonny to pęd na którym nie tworzą się kwiaty. Na pędach kwiatowych wyrastają pojedyncze kwiaty lub ich grupy zebrane w kwiatostany.

Pęd kwiatowy to pęd niosący kwiaty.

Roślina o licznych ± prostych, gęsto stłoczonych pędach.

O organie roślinnym — rozdzielony wcięciem przez środek na dwie części, na dwa płaty.

Wierzchołek wzrostu to końcowa część pędu lub korzenia w której znajduje się tkanka merystematyczna — zachodzące w niej podziały powodują przyrost na długość a w przypadku stożka wzrostu pędu zachodzi różnicowanie się tkanki twórczej na zawiązki liści i pąków.