formy życiowe roślin

Poszczególne gatunki roślin tworzą osobniki o różnej formie i wielkości. Jednym możliwych kryteriów podziału na typy form jest położenie zimujących pąków względem powierzchni ziemi i ogólnej strategii zimowania. Raunkiaer zdefiniował następującą klasyfikację form życiowych roślin z obszarów o klimacie chłodnym lub umiarkowanym (m.in. obszar naszej flory), dla których charakterystyczna jest zimowa przerwa w wegetacji: M - megafanerofity, N - nanofanerofity, Ch - chamefity drzewiaste, C - chamefity zielne, H - hemikryptofity, G - geofity, T - terofity, Hy - hydrofity, li - liany, ep - epifity.

Fanerofity (jawnopączkowe) rośliny z pączkami zimującymi ponad powierzchnią okrywy śnieżnej - należą tu:

i nanofanerofity (N) tj. niskie drzewa do 5 m wysokości i większe krzewy powyżej 0.5 m wysokości.

Chamefity (niskopączkowe) rośliny z pąkami zimującymi w okrywie śnieżnej, wzniesione nisko ponad powierzchnią gleby - należą tu:

oraz chamefity zielne (C) (niskie rośliny zielne, o pączkach zimujących wyniesionych poniżej 25 cm, nad gruntem).

Hemikryptofity (H) (naziemnopączkowe) rośliny z pączkami zimującymi na powierzchni gleby, pączki mogą być ukryte w przylegającej do ziemi różyczce liściowej

kryptofity (skrytopączkowe) rośliny z pączkami zimującymi pod powierzchnią gleby lub wody - tu należą liczne byliny

Geofity (G) to kryptofity z pączkami ukrytymi w glebie; do tej grupy należą byliny z kłączami, bulwami, bulwocebulami lub cebulami

Rośliny wodne to kryptofity o pąkach zimujących na dnie zbiornika wodnego; rozróżniamy:

Helofity to rośliny wodne o pędach wystających ponad powierzchnię wody lub o liściach unoszących się po jej powierzchni.

W systemie form życiowych roślin wg Raunkiaer'a helofity (Hy) to rośliny, których zimujące pączki znajduję się w mule (błocie) zbiornika wodnego.

Terofity (T) zimują lub przetrzymują okres suszy, w postaci nasion - są roślinami rocznymi (roślinami jednorocznymi)

Byliny to wieloletnie rośliny zielne kwitnące częściej niż raz w życiu; zimę przeżywają pączki, umieszczone na pędzie podziemnym lub w rozecie liściowej przylegającej do ziemi; w zależności od rodzaju podziemnego organu przetrwalnikowego wyróżniamy byliny kłączowe, bulwowe i cebulowe.

Rośliny zielne mają niezdrewniałe lub słabo zdrewniałe łodygi nadziemne okryte skórką.

Rośliny drzewiaste mają korzenie i łodygi zdrewniałe, trwające przez kilka sezonów lub do końca życia rośliny.

Do roślin drzewiastych zalicza się: drzewa, krzewy, krzewinki, podkrzewy, i pnącza (liany); granice pomiędzy poszczególnymi typami roślin drzewiastych nie są ścisłe, konkretne egzemplarze danego gatunku mogą być formami przejściowymi lub należeć do różnych typów.

Pnącze to roślina o pędzie wydłużonym, stosunkowo cienkim wobec swej długości i elastycznym (przynajmniej za młodu) - pnącze wznosi się korzystając z podpór np. pni drzew, skał, ścian budowli - okręcając się lub czepiając się specjalnymi (np. wąsami).

Półkrzew (podkrzew) to roślina drzewiasta o zdrewniałych jedynie starszych (dolnych) odcinkach pędów, najmłodsze odcinki pędów są niezdrewniałe i zimą zwykle przemarzają.

wysoka roślina drzewiasta, o wysokości przekraczającej zwykle 5 metrów i o części nadziemnej zróżnicowanej na oś główną - pień i umieszczoną na pewnej wysokości koronę - utworzoną przez rozgałęzienia pnia; niższe rośliny drzewiaste, bez zróżnicowania części nadziemnej na pień i koronę to krzewy

niska roślina drzewiasta, nie przekraczająca zwykle 5 metrów wysokości; w przeciwieństwie do drzew (które są też wyższe) krzewy nie mają zróżnicowanej części nadziemnej na pień i koronę, poszczególne pędy wyrastają z szyi korzeniowej lub korzeni; bardzo niskie krzewy (poniżej 50 cm wysokości) określa się mianem krzewinki

niski krzew tj. poniżej 50 cm wysokości; pędy krzewinek często płożą się

Roślina siedlisk umiarkowanie wilgotnych i o umiarkowanych temperaturach. W budowie nie ma elementów służących do radzenia sobie ze skrajnie suchymi warunkami bytowania (jak u kserofitów), ani nie ma cech roślin siedlisk bardzo wilgotnych lub roślin wodnych. Mezofitami jest większość naszej flory.

kserofit roślina przystosowana do życia w suchych siedliskach; przystosowanie polega na takich zmianach w budowie ciała, które znacząco ograniczają zużycie wody na parowanie (transpirację); w zależności od szczegółów strategii przystosowawczej kserofity dzieli się na rośliny magazynujące wodę - sukulenty i rośliny skrajnie redukujące zużycie wody a przy tym przystosowane do pobieranie wody z miejsc trudno dostępnych - sklerofity

Sukulenty (rośliny gruboszowate), to rośliny przystosowane do znoszenia suszy dzięki zdolności magazynowana zapasu wody w wyspecjalizowanej tkance - miękiszu wodnym, dodatkowo, jak inne kserofity sukulenty posiadają różne przystosowania ograniczające zużycie wody na parowanie (transpirację).

Sklerofity (suchorośla), to rośliny przystosowane do znoszenia suszy dzięki:

· zdolności do pobieranie wody z dużej głębokości - dzięki głęboko sięgającemu systemowi korzeniowemu oraz wysokiemu ciśnieniu osmotycznemu soków - są zdolne pobierać wodę z miejsc mniej lub bardziej zasolonych.

Epifit (ep) to roślina nie korzeniąca się w ziemi a bytująca na powierzchni innych roślin.

Autotrofy to rośliny samożywne — czerpiące energię z procesu fotosyntezy. Do tej kategorii należy znakomita większość roślin flory Polski.

Semiautotrofy (półpasożyty - (pp)) to rośliny czerpiące energię przez własną fotosyntezę oraz dodatkowo wodę i różne składniki z organizmu żywiciela którym jest roślinach zielona - we florze Polski taki sposób odżywiania się występuje np. u gnidoszy (Pedicularis), bartsji alpejskiej (Bartsia alpina), szelężnika wysokogórskiego (Rhinanthus alpinus) i u jemioły pospolitej (Viscum album).

Heterotrofy (pasożyty) (p) to rośliny cudzożywne czerpiące energię w postaci asymilatów wytworzonych przez rośliny samożywne (tj. z organizmu żywiciela) - pasożytujące na nich.

Saprofity (s) (roztocza) to organizmy cudzożywne (heterotrofy) czerpiąca energię w postaci gotowych związków organicznych pochodzących z rozkładu martwej materii organicznej. U roślin wyższych pośrednio, przez symbiozę z grzybami roztoczowymi, tak odżywiają się np. gnieźnik leśny (Neottia nidus-avis), korzeniówka mniejsza (Monotropa hypophegea) i korzeniówka pospolita (Monotropa hypopitys).

Rośliny jednoroczne przechodzą w ciągu jednego roku (u jarych wiosna-jesień lub u ozimych jesień-lato) cały cykl życiowy tj. drogę od nasiona do kwitnienia i owocowania, po czym całkowicie zamierają. Następne pokolenie rozwija się z nasion wiosną następnego roku lub po kilku latach; a u roślin ozimych jesienią tego samego roku (lub w kolejnych latach).

Rośliny dwuletnie, to rośliny zielne, które w pierwszym sezonie wegetacyjnym nie kwitną — jedynie gromadzą zapasy do tego, aby zakwitnąć w kolejnym roku, wydać nasiona; po czym zamierają.

Do tej kategorii należą liczne warzywa, których organy spichrzowe (tworzone w pierwszym roku wegetacji) użytkujemy: marchew zwyczajna (Daucus carota), selery zwyczajne (Apium graveolens), kapustne, buraki, itd. Pozostawione na kolejny sezon wegetacji wytworzyłyby pędy kwiatostanowe i wydały nasiona.

Rośliny jare przechodzą pełen cykl rozwoju w obrębie jednego sezonu wegetacyjnego tj. w ramach wiosna-jesień tego samego roku. Do przejścia w fazę generatywną (tj. wytworzenia kwiatów) nie potrzebują jaryzacji.

Jednak w przypadku wielu roślin ozdobnych, aby zapewnić wcześniejsze rozpoczęcie kwitnienia, już w końcu zimy lub na początku wiosny wysiewa się je w pojemnikach i przygotowuje rozsadę do wysadzenia w gruncie, w maju.

Rośliny ozime dla pełnego rozwoju tj. przejścia do kwitnienia potrzebują okresu jaryzacji, który zachodzi zimą. Stąd ich cykl życiowy wygląda tak że wschodzą jesienią, młode roślinki zimują w gruncie, przechodząc wtedy jaryzację, i kończą rozwój w w kolejnym roku. Zwykle kwitną wcześniej, na początku lata i przed jego końcem wydają nasiona.

Jaryzacja to proces indukowania w roślinie przejścia ze fazy rozwoju wegetatywnego do generatywnego (kwitnienia i owocowania). Czynnikiem wywołującym przejście jest niska temperatura, oddziałująca przez odpowiednio długi czas.

Genotyp to zespół genów określający właściwości dziedziczne danego osobnika.

Przy identycznym genotypie różnych osobników, w zależności od odmiennych warunków rozwoju, będą wykształcały się osobniki różniące się cechami (wielkością, barwą, owłosieniem itd.). Zakres możliwych zmian fenotypu określa się mianem plastyczności fenotypowej.

Elodeidami określa się gatunki roślin wodnych, zakorzenionych w dnie i z zanurzonymi ± wiotkimi organami asymilacyjnymi. Są elementem zonacji roślinności w eutroficznych zbiornikach wodnych. Zwykle w obrębie zbiorowisk roślinnych All. Potamion pectinati.

Nymfeidami określa się gatunki roślin wodnych, zakorzenionych w dnie i pływającymi po powierzchni wody liśćmi oraz wynurzonymi kwiatami. Są elementem zonacji roślinności w eutroficznych zbiornikach wodnych. Zwykle w obrębie zbiorowisk roślinnych All. Nymphaeion.

Pleustofity to rośliny niezakorzenione, unoszące się swobodnie po powierzchni lustra wody, np. rzęsy i większe rośliny zbiorowisk klasy O. Lemnetalia minoris.

Makrofity ("duże rośliny") - termin stosowany ze względów praktycznych (odmienne środki badawcze), głównie w badaniach biologii zbiorników wodnych (także określane jako makrohydrofity), na określenia nie-mikroskopijnych roślin, w opozycji do organizmów planktonowych, bentosowych itp. Granica pomiędzy makrofitami a resztą roślin nie jest ściśle określona.

Zjawisko tworzenia pąków przybyszowych na korzeniach i następnie wyrastających z nich pędów — odrostów korzeniowych wykorzystywane jest przy rozmnażaniu krzewów i drzew przez podział odrostów korzeniowych.