liść

Liść to najczęściej płaski zielony organ asymilacyjny (prowadzący fotosyntezę) wyrastający z łodygi (także u nasady łodygi (liście odziomkowe) lub wprost z przekształconej podziemnej łodygi - z kłącza, cebuli lub bulwy - pozornie "wyrastają z ziemi"), występujący o roślin naczyniowych.

Ze względu na umieszczenie liści na łodydze mówimy o: liściach odziomkowych, liściach dolnych (często małych, o silnie uproszczonej budowie, czasem łuskowatych), liściach właściwych - w pełni rozwiniętych liściach, liście właściwe niżej położone na łodydze mogą się różnić kształtem od wyżej położonych (zwykle mają bardziej uproszczony kształt) o liściach przykwiatowych - (związanych z kwiatostanem i kwiatami).

Występują też różne modyfikacje liści np. łuski, liście spichrzowe (łuski cebuli i mięsiste liście sukulentów liściowych), liście pułapkowe, ciernie liściowe i wąsy liściowe.

Heterofilia to zjawisko występowania różnego kształtu liści:

lub w obrębie jednego gatunku np. w zależności od czynników środowiskowych lub w zależności od wieku rośliny (np. liście młodociane tj. juwenilne i dojrzałe u wielu odmian uprawianych krzewów iglastych, liście egzemplarzy owocujących i młodych bluszczu pospolitego (Hedera helix)).

Ogonek liściowy jest to początkowa wąska, wydłużona część liścia pełnego łącząca nasadę liścia z blaszką liściową.

Odpowiednik ogonka w przypadku listka w liściu złożonym petiolulus to w tłumaczeniu ogoneczek — jednak to określenie w polskich tekstach raczej nie jest używane.

Termin stosowany w odniesieniu do płatków korony oznacza rozszerzona część płatka (zwężona część to paznokieć).

Blaszka liściowa to zasadnicza część liścia, zwykle płaska (ale np. w rodzaju czosnek (Allium) może być okrągła w przekroju).

Blaszka liściowa może być niepodzielona (całobrzega lub ze względnie płytkimi wcięciami) lub podzielona tj. z wcięciami przekraczającymi 1/5 jej szerokości.

Blaszka liściowa może ulec przekształceniu np. w wąs czepny; czasem jest zredukowana a jej funkcje asymilacyjną przejmuje liściak lub gałęziak.

Liść pojedynczy (liść prosty) ma jedną blaszką liściową; nie ma przy tym znaczenia stopień podzielenia blaszki, która może być nawet -sieczna tj. rozcięta aż do nerwu głównego. Niezależnie od stopnia porozcinania blaszki liściowej odpada od łodygi w całości.

Nasada liścia (podstawa liścia) to część liścia którą:
• u liści pełnych ogonek liściowy, łączy się z łodygą; u niektórych liści w ich nasadzie mogą wyrastać (zwykle) parzyste przylistki,
• u liści siedzących (liści bezogonkowych) blaszka liściowa łączy się z łodygą.

Pochwa liściowa to silnie rozszerzona i obejmująca łodygę nasada liścia. Występuje np. u selerowatych (Apiaceae).

Pachwina (kąt) liścia to miejsce na łodydze bezpośrednio nad nasadą liścia.

O liściu siedzącym mówimy gdy nie posiada ogonka liściowego, jego blaszka liściowa jest połączona z łodygą w miejscu określanym jako podstawa liścia.

Miejsce na łodydze po odpadnięciu od niego liścia, zasklepione korkiem. U wielu roślin zdrewniałych wyróżniające się na powierzchni gałązki i zachowuje przez dłuższy czas ślady wchodzących do ogonka liściowego wiązek przewodzących. W takim wypadku kształt blizny liściowej i układ śladów wiązek przewodzących jest pomocną cechą przy oznaczaniu drzew i krzewów w stanie bezlistnym.

U liści z przylistkami występują przylistki. Są to zwykle drobne błoniaste lub listkowate parzyste twory występujące u części roślin dwuliściennych (np. w rodzinach różowate (Rosaceae), winoroślowate (Vitaceae), bobowate (Fabaceae), fiołek (Viola)).

Przylistki zwykle są nietrwałe i szybko opadają. Wiele roślin ze swojej natury ma liście bez przylistków.

Analogiczne do przylistków twory, ale obecne u podstawy listków liści złożonych to przylisteczki.

Łacińskie określenie stipellae odnosi się do tworów podobnych do przylistków w ścisłym ujęciu (lat. stipulae), z tym, że stipellae są to łatki u podstawy listków liści pierzastozłożonych. [71.1]

Gatka (tutka) jest walcowatą obejmującą łodygę pochwą liściową wykształconą najczęściej ze zrośniętych przylistków lub rozszerzonej nasady liścia. Początkowo często osłania ona młody szczyt pędu. Gatka jest szczególnie charakterystyczna dla roślin z rodziny rdestowate (Polygonaceae): rdest (Polygonum), szczaw (Rumex) i innych, występuje również u przedstawicieli np. selerowate (Apiaceae).

Liście mogą być przekształcone do formy niewielkiej błoniastej, mięsistej lub stwardniałej.

Łuski mogą spełniać funkcję osłony lub magazynu np. cebula jest zbudowana z łuskowato przekształconych liści.

Powierzchnia pokryta łuskami jest łuskowata.

Spłaszczony pęd przejmujący funkcję liścia, nieraz zupełnie go przypominający. Właściwe liście u takich roślin są zwykle silnie zredukowane do łusek lub cierni.

Przekształcony ogonek liściowy tak, że spełnia funkcję liścia - spłaszczony, zielony, czasem zupełnie podobny do blaszki liściowej która niekiedy jest zupełnie zredukowana lub przekształcona np. w wąs czepny.