liście mchów
listki gałązkowe
listki łodygowe
U mchów bocznozarodniowych zwykle listki na łodyżkach głównych (listki łodyżkowe) różnią się od listków na rozgałęzieniach pierwszego i dalszych rzędów (listki gałązkowe).
Listki łodyżkowe zwykle są większe, szersze, ostrzej zakończone.U mszaków terminu listek używa się zamiennie (i precyzyjniej) w odniesieniu do liści na łodyżkach tych roślin z uwagi na to, że nie są to pod względem budowy anatomicznej typowe liście, brakuje w nich tkanek przewodzących i zbudowane są w większej części (poza elementem mechanicznym, żebrem) z jednej warstwy komórek.
Listki łodyżkowe zwykle są większe, szersze, ostrzej zakończone.
Gdy brzeg jest zakrzywiony:
- na stronę brzuszną, tj. ku łodyżce, (na wzniesionych pędach będzie to ku górze) to mówimy, że jest zagięty lub gdy silniej to zawinięty,
- na stronę grzbietową, tj. od łodyżki, (na pędach wzniesionych to w dół) to mówimy, że jest odgięty lub gdy silnie to podwinięty.
Gdy brzeg jest zakrzywiony:
- na stronę brzuszną, tj. ku łodyżce, (na wzniesionych pędach będzie to ku górze) to mówimy, że jest zagięty lub gdy silniej to zawinięty,
- na stronę grzbietową, tj. od łodyżki, (na pędach wzniesionych to w dół) to mówimy, że jest odgięty lub gdy silnie to podwinięty.
Ważna cecha diagnostyczna. Żebro może być nieobecne. Jeśli jest to może sięgać tylko do pewnej długości liścia lub do jego końca a czasem wychodzić poza liść w formie kończyka lub hyalinowego włoska. Może być jedno lub podwójne albo widlaste. Istotna bywa budowa anatomiczna żebra na przekroju poprzecznym.Żebro (nerw, żeberko) w (niby)liściach mchów jest wizualnie analogiem nerwu głównego liści roślin wyższych. Nie pełni jednak (prawie) nigdy funkcji przewodzących a jedynie mechaniczne.
brodawkowana [mech]
pęcherzykowate komórki liścia (mchy)
Gładka powierzchnia zewnętrznych ścian komórek liściowych może być płaska lub rzadziej jest wypuczona, wtedy mówimy o pęcherzykowatych (wypukłych) komórkach liściowych. Ta forma, przy pewnej wprawie, jest dostrzegalna przy obserwacji mikroskopowej powierzchni liści. Słabe wypuczenie zewnętrznych ścian komórkowych (pęcherzykowato wypukłe) jest dostrzegalne tylko na przekroju poprzecznym liścia i nie kwalifikuje się jako typowe pęcherzykowate.Zewnętrzna powierzchnia komórek liścia może być gładka lub brodawkowana, z jedną lub większą liczbą brodawek (brodawkowatych wyrostków/zgrubień ściany komórkowej). Brodawki mogą być po obu stronach liścia lub po jednej, na całej powierzchni liścia lub tylko w jego części.
Gładka powierzchnia zewnętrznych ścian komórek liściowych może być płaska lub rzadziej jest wypuczona, wtedy mówimy o pęcherzykowatych (wypukłych) komórkach liściowych. Ta forma, przy pewnej wprawie, jest dostrzegalna przy obserwacji mikroskopowej powierzchni liści. Słabe wypuczenie zewnętrznych ścian komórkowych (pęcherzykowato wypukłe) jest dostrzegalne tylko na przekroju poprzecznym liścia i nie kwalifikuje się jako typowe pęcherzykowate.
parafylia
nibylistki
Nitkowate parafylia zwykle rozmieszczone są w dwóch rzędach na powierzchni pędu.
Listkowate parafylia mają ±wyraźną blaszkę i są osadzone prawie podłużnie do osi pędu lub nieco pod kątem do niej.
Twory te występują u niewielkiej części gatunków i wtedy mają wysoką wartość diagnostyczną.Parafylia (nibylistki) to twory na powierzchni łodygi (pomiędzy liśćmi), z chloroplastami, o charakterze listkowatym lub nitkowate (często silnie rozgałęzione powyżej 1-2 komórek nasady).
Nitkowate parafylia zwykle rozmieszczone są w dwóch rzędach na powierzchni pędu.
Listkowate parafylia mają ±wyraźną blaszkę i są osadzone prawie podłużnie do osi pędu lub nieco pod kątem do niej.
pseudoparafylia
pseudonibylistki
Występują u większości mchów bocznozarodniowych i w rodzinie szmotłochowate (Bartramiaceae).Pseudoparafylia (pseudonibylistki) to liściopodobne lub nitkowate twory na łodydze w nasadzie zaczątka bocznej gałązki.
włoski pachwinowe
Zwykle nasadowe 1-kilka komórek włoska jest silnie skróconych i barwnych, górne zwykle są wydłużone i słabo zabarwione.Włoski pachwinowe zbudowane są z jednego szeregu, (2) 3 do kilkunastu, zwykle wydłużonych i ±cienkościennych komórek. Znajdują się w pachwinach liści; jako że zwykle są dość nietrwałe, należy szukać je pomiędzy górnymi liśćmi, po starannym oderwaniu liści pojedynczo, sztuka po sztuce.
puszka [mech]
apofiza
pierścień
U części mchów jest silnie wyrażona apofiza (szyja, lat. collum) — dolna część puszki łącząca ją z setą.
U części mchów przy górnym brzegu puszki znajduje się pierścień (lat. annulus) — pas 1-N komórek pomiędzy brzegiem urnowatej części puszki a wieczkiem, w różny sposób pękający/odwijający się podczas dojrzewania sporofitu.
Górna część puszki to perystom (ozębnia) "zębaty" twór uczestniczący w uwalnianiu i rozsiewaniu zarodników.Główna części sporofitu mszaków w której znajdują się jego zarodniki. W wąskim znaczeniu terminu puszka używa się dla urnowatej część puszki zawierającej zarodniki.
U części mchów przy górnym brzegu puszki znajduje się pierścień (lat. annulus) — pas 1-N komórek pomiędzy brzegiem urnowatej części puszki a wieczkiem, w różny sposób pękający/odwijający się podczas dojrzewania sporofitu.
wieczko
dzióbek
dzióbkowaty
Wieczko jest mniej lub bardziej wypukłe, często stożkowate (zaostrzone lub zaokrąglone na szczycie, czasem długo wyciągnięte w dzióbek - dzióbkowate).Wieczko osłania od góry niedojrzałą puszkę (jej perystom); z brzegiem puszki łączy ją pierścień.
perychecjum
parafizy
perygonium
plemnia
rodnia
Perygonium to listkowata (u mchów) lub innej formy (np. u wątrobowców) okrywa gametangiów męskich - plemni.
Pomiędzy gametangiami u mchów zazwyczaj znajdują się parafizy (wstawki) - twory wielokomórkowe, zwykle wydłużone, włosowate, buławkowate lub liściowate. Perychecjum to listkowata (u mchów) lub innej formy (np. u wątrobowców) okrywa gametangiów żeńskich - rodni.
Pomiędzy gametangiami u mchów zazwyczaj znajdują się parafizy (wstawki) - twory wielokomórkowe, zwykle wydłużone, włosowate, buławkowate lub liściowate.
ryzoidy
chwytniki
kształt komórek
izodiametryczny
kolenchyma
parenchyma
prozenchymatyczny
Komórki prozenchymatyczne są wydłużone w jakimś kierunku, na końcach zaostrzone i zachodzące jedne za drugie - romboidalne, linearne (gdy długi i wąskie), robakowate (raz zgięte) lub wężowate (kilka razy powyginane).
Komórki parenchymatyczne tworzą tkankę parenchymatyczną (miękisz) - tkankę wypełniającą. Ściany komórkowe są zwykle cienkie i pomiędzy komórkami znajdują się przestwory międzykomórkowe. Ich kształt jest zwykle izodiametryczny, rzadziej wydłużony - prostokątny.
Komórki kolenchymatyczne w zwartych grupach tworzą elementy wzmacniające - kolenchymę (zwarcicę). Ściany komórkowe tych komórek są zgrubiałe, zwykle nierównomiernie np. w kątach zbiegu kilku komórek lub na styku ścian sąsiednich komórek. Tego rodzaju zgrubienia w kątach komórek listków są np. istotną cechą diagnostyczną u części wątrobowców.Komórki izodiametryczne tj. równowymiarowe mają ±jednakowy wymiar w każdym kierunku tj. formę mają pośrednią pomiędzy sześcianem/wielobokiem foremnym a sferą. W przekroju poprzecznym zbliżone do kwadratu lub wieloboku foremnego.
Komórki parenchymatyczne tworzą tkankę parenchymatyczną (miękisz) - tkankę wypełniającą. Ściany komórkowe są zwykle cienkie i pomiędzy komórkami znajdują się przestwory międzykomórkowe. Ich kształt jest zwykle izodiametryczny, rzadziej wydłużony - prostokątny.