budowa mchów i mszaków

U mchów bocznozarodniowych zwykle liście na pędach głównych (liście łodygowe) różnią się od liści na rozgałęzieniach pierwszego i dalszych rzędów (liście gałązkowe).

Określa się, że stroną brzuszną (wentralną) liścia jest jego strona przyosiowa (od strony łodyżki) a stroną grzbietową (dorsalną) liścia jest strona odosiowa tj. odsunięta od łodyżki.

Brzeg liścia może być płaski.
Gdy brzeg jest zakrzywiony:

• na stronę brzuszną (na wzniesionych pędach będzie to ku górze) to może być zagięty lub gdy silniej to zawinięty,
• na stronę grzbietową (na pędach wzniesionych to w dół) to mówimy że jest odgięty lub gdy silnie to podwinięty.

Żebro (nerw, żeberko) w (niby)liściach mchów jest wizualnie analogiem nerwu głównego liści roślin wyższych. Nie pełni jednak (prawie) nigdy funkcji przewodzących a jedynie mechaniczne.

Zewnętrzna powierzchnia komórek liścia może być gładka lub brodawkowana, z jedną lub większą liczbą brodawek (brodawkowatych wyrostków/zgrubień ściany komórkowej). Brodawki mogą być po obu stronach liścia lub po jednej, na całej powierzchni liścia lub tylko w jego części.
Gładka powierzchnia zewnętrznych ścian komórek liściowych może być płaska lub rzadziej jest wypuczona, wtedy mówimy o pęcherzykowatych komórkach liściowych. Ta forma, przy pewnej wprawie, jest dostrzegalna przy obserwacji mikroskopowej powierzchni liści. Słabe wypuczenie zewnętrznych ścian komórkowych (pęcherzykowato wypukłe) jest dostrzegalne tylko na przekroju poprzecznym liścia i nie kwalifikuje się jako typowe pęcherzykowate.

Parafylia (nibylistki) to twory na powierzchni łodygi (pomiędzy liśćmi), z chloroplastami, o charakterze listkowatym lub nitkowate (często silnie rozgałęzione powyżej 1-2 komórek nasady).
Nitkowate parafylia zwykle rozmieszczone są w dwóch rzędach na powierzchni pędu.
Listkowate parafylia mają ±wyraźną blaszkę i są osadzone prawie podłużnie do osi pędu lub nieco pod kątem do niej.

Włoski pachwinowe zbudowane są z jednego szeregu, (2)3 do kilkunastu, zwykle wydłużonych i ±cienkościennych komórek. Znajdują się w pachwinach liści; jako że zwykle są dość nietrwałe, należy szukać je pomiędzy górnymi liśćmi, po starannym oderwaniu liści pojedynczo, sztuka po sztuce.

Pseudoparafylia (pseudonibylistki) to liściopodobne lub nitkowate twory na łodydze w nasadzie zaczątka bocznej gałązki.

Komórki izodiametryczne tj. równowymiarowe mają ±jednakowy wymiar w każdym kierunku tj. kształtem zbliżone są form pośrednich pomiędzy sześcianem a sferą.