budowa mchów i mszaków

U mszaków odpowiednik łodygi roślin naczyniowych. Terminu łodyżka używa się z uwagi na odmienną budowę anatomiczną, brak w niej elementów przewodzących. Łodyżka spełnia funkcję mechaniczną. Tworzy oś pędów mszaków, niesie listki.U mszaków odpowiednik łodygi roślin naczyniowych. Terminu łodyżka używa się z uwagi na odmienną budowę anatomiczną, brak w niej elementów przewodzących. Łodyżka spełnia funkcję mechaniczną. Tworzy oś pędów mszaków, niesie listki.

Pęd u roślin nienaczyniowych, u mszaków ulistnionych to łodyżka z listkami i/lub pąkami pachwinowymi a u wątrobowców plechowych i glewików mniej lub bardziej rozpłaszczona i dichotomicznie dzieląca się plecha. Pęd u roślin nienaczyniowych, u mszaków ulistnionych to łodyżka z listkami i/lub pąkami pachwinowymi a u wątrobowców plechowych i glewików mniej lub bardziej rozpłaszczona i dichotomicznie dzieląca się plecha.

U mszaków terminu listek używa się zamiennie (i precyzyjniej) w odniesieniu do liści na łodyżkach tych roślin z uwagi na to, że nie są to pod względem budowy anatomicznej typowe liście, brakuje w nich tkanek przewodzących i zbudowane są w większej części (poza elementem mechanicznym, żebrem) z jednej warstwy komórek.

U mchów bocznozarodniowych zwykle listki na łodyżkach głównych (listki łodyżkowe) różnią się od listków na rozgałęzieniach pierwszego i dalszych rzędów (listki gałązkowe).

Listki łodyżkowe zwykle są większe, szersze, ostrzej zakończone.U mszaków terminu listek używa się zamiennie (i precyzyjniej) w odniesieniu do liści na łodyżkach tych roślin z uwagi na to, że nie są to pod względem budowy anatomicznej typowe liście, brakuje w nich tkanek przewodzących i zbudowane są w większej części (poza elementem mechanicznym, żebrem) z jednej warstwy komórek.

Listki łodyżkowe zwykle są większe, szersze, ostrzej zakończone.

Brzeg liścia może być płaski.
Gdy brzeg jest zakrzywiony:

• na stronę brzuszną, tj. ku łodyżce, (na wzniesionych pędach będzie to ku górze) to mówimy, że jest zagięty lub gdy silniej to zawinięty,
• na stronę grzbietową, tj. od łodyżki, (na pędach wzniesionych to w dół) to mówimy, że jest odgięty lub gdy silnie to podwinięty.

Brzeg liścia może być płaski.
Gdy brzeg jest zakrzywiony:

• na stronę brzuszną, tj. ku łodyżce, (na wzniesionych pędach będzie to ku górze) to mówimy, że jest zagięty lub gdy silniej to zawinięty,
• na stronę grzbietową, tj. od łodyżki, (na pędach wzniesionych to w dół) to mówimy, że jest odgięty lub gdy silnie to podwinięty.

Żebro (nerw, żeberko) w (niby)liściach mchów jest wizualnie analogiem nerwu głównego liści roślin wyższych. Nie pełni jednak (prawie) nigdy funkcji przewodzących a jedynie mechaniczne.

Ważna cecha diagnostyczna. Żebro może być nieobecne. Jeśli jest to może sięgać tylko do pewnej długości liścia lub do jego końca a czasem wychodzić poza liść w formie kończyka lub hyalinowego włoska. Może być jedno lub podwójne albo widlaste. Istotna bywa budowa anatomiczna żebra na przekroju poprzecznym.Żebro (nerw, żeberko) w (niby)liściach mchów jest wizualnie analogiem nerwu głównego liści roślin wyższych. Nie pełni jednak (prawie) nigdy funkcji przewodzących a jedynie mechaniczne.

Zewnętrzna powierzchnia komórek liścia może być gładka lub brodawkowana, z jedną lub większą liczbą brodawek (brodawkowatych wyrostków/zgrubień ściany komórkowej). Brodawki mogą być po obu stronach liścia lub po jednej, na całej powierzchni liścia lub tylko w jego części.
Gładka powierzchnia zewnętrznych ścian komórek liściowych może być płaska lub rzadziej jest wypuczona, wtedy mówimy o pęcherzykowatych (wypukłych) komórkach liściowych. Ta forma, przy pewnej wprawie, jest dostrzegalna przy obserwacji mikroskopowej powierzchni liści. Słabe wypuczenie zewnętrznych ścian komórkowych (pęcherzykowato wypukłe) jest dostrzegalne tylko na przekroju poprzecznym liścia i nie kwalifikuje się jako typowe pęcherzykowate.Zewnętrzna powierzchnia komórek liścia może być gładka lub brodawkowana, z jedną lub większą liczbą brodawek (brodawkowatych wyrostków/zgrubień ściany komórkowej). Brodawki mogą być po obu stronach liścia lub po jednej, na całej powierzchni liścia lub tylko w jego części.
Gładka powierzchnia zewnętrznych ścian komórek liściowych może być płaska lub rzadziej jest wypuczona, wtedy mówimy o pęcherzykowatych (wypukłych) komórkach liściowych. Ta forma, przy pewnej wprawie, jest dostrzegalna przy obserwacji mikroskopowej powierzchni liści. Słabe wypuczenie zewnętrznych ścian komórkowych (pęcherzykowato wypukłe) jest dostrzegalne tylko na przekroju poprzecznym liścia i nie kwalifikuje się jako typowe pęcherzykowate.

Parafylia (nibylistki) to twory na powierzchni łodygi (pomiędzy liśćmi), z chloroplastami, o charakterze listkowatym lub nitkowate (często silnie rozgałęzione powyżej 1-2 komórek nasady).
Nitkowate parafylia zwykle rozmieszczone są w dwóch rzędach na powierzchni pędu.
Listkowate parafylia mają ±wyraźną blaszkę i są osadzone prawie podłużnie do osi pędu lub nieco pod kątem do niej.

Twory te występują u niewielkiej części gatunków i wtedy mają wysoką wartość diagnostyczną.Parafylia (nibylistki) to twory na powierzchni łodygi (pomiędzy liśćmi), z chloroplastami, o charakterze listkowatym lub nitkowate (często silnie rozgałęzione powyżej 1-2 komórek nasady).
Nitkowate parafylia zwykle rozmieszczone są w dwóch rzędach na powierzchni pędu.
Listkowate parafylia mają ±wyraźną blaszkę i są osadzone prawie podłużnie do osi pędu lub nieco pod kątem do niej.

Pseudoparafylia (pseudonibylistki) to liściopodobne lub nitkowate twory na łodydze w nasadzie zaczątka bocznej gałązki.

Występują u większości mchów bocznozarodniowych i w rodzinie szmotłochowate (Bartramiaceae).Pseudoparafylia (pseudonibylistki) to liściopodobne lub nitkowate twory na łodydze w nasadzie zaczątka bocznej gałązki.

Włoski pachwinowe zbudowane są z jednego szeregu, (2) 3 do kilkunastu, zwykle wydłużonych i ±cienkościennych komórek. Znajdują się w pachwinach liści; jako że zwykle są dość nietrwałe, należy szukać je pomiędzy górnymi liśćmi, po starannym oderwaniu liści pojedynczo, sztuka po sztuce.

Zwykle nasadowe 1-kilka komórek włoska jest silnie skróconych i barwnych, górne zwykle są wydłużone i słabo zabarwione.Włoski pachwinowe zbudowane są z jednego szeregu, (2) 3 do kilkunastu, zwykle wydłużonych i ±cienkościennych komórek. Znajdują się w pachwinach liści; jako że zwykle są dość nietrwałe, należy szukać je pomiędzy górnymi liśćmi, po starannym oderwaniu liści pojedynczo, sztuka po sztuce.

Główna części sporofitu mszaków w której znajdują się jego zarodniki. W wąskim znaczeniu terminu puszka używa się dla urnowatej część puszki zawierającej zarodniki.

U części mchów jest silnie wyrażona apofiza (szyja, lat. collum) — dolna część puszki łącząca ją z setą.

U części mchów przy górnym brzegu puszki znajduje się pierścień (lat. annulus) — pas 1-N komórek pomiędzy brzegiem urnowatej części puszki a wieczkiem, w różny sposób pękający/odwijający się podczas dojrzewania sporofitu.

Górna część puszki to perystom (ozębnia) "zębaty" twór uczestniczący w uwalnianiu i rozsiewaniu zarodników.Główna części sporofitu mszaków w której znajdują się jego zarodniki. W wąskim znaczeniu terminu puszka używa się dla urnowatej część puszki zawierającej zarodniki.

U części mchów przy górnym brzegu puszki znajduje się pierścień (lat. annulus) — pas 1-N komórek pomiędzy brzegiem urnowatej części puszki a wieczkiem, w różny sposób pękający/odwijający się podczas dojrzewania sporofitu.

Perystom (ozębnia) to górna część puszki, "zębaty" twór uczestniczący w uwalnianiu i rozsiewaniu zarodników.Perystom (ozębnia) to górna część puszki, "zębaty" twór uczestniczący w uwalnianiu i rozsiewaniu zarodników.

Wieczko osłania od góry niedojrzałą puszkę (jej perystom); z brzegiem puszki łączy ją pierścień.

Wieczko jest mniej lub bardziej wypukłe, często stożkowate (zaostrzone lub zaokrąglone na szczycie, czasem długo wyciągnięte w dzióbek - dzióbkowate).Wieczko osłania od góry niedojrzałą puszkę (jej perystom); z brzegiem puszki łączy ją pierścień.

Czepek to górna, rozerwana część rodni okrywająca dojrzewającą puszkę.Czepek to górna, rozerwana część rodni okrywająca dojrzewającą puszkę.

Perychecjum to listkowata (u mchów) lub innej formy (np. u wątrobowców) okrywa gametangiów żeńskich - rodni.

Perygonium to listkowata (u mchów) lub innej formy (np. u wątrobowców) okrywa gametangiów męskich - plemni.

Pomiędzy gametangiami u mchów zazwyczaj znajdują się parafizy (wstawki) - twory wielokomórkowe, zwykle wydłużone, włosowate, buławkowate lub liściowate. Perychecjum to listkowata (u mchów) lub innej formy (np. u wątrobowców) okrywa gametangiów żeńskich - rodni.

Pomiędzy gametangiami u mchów zazwyczaj znajdują się parafizy (wstawki) - twory wielokomórkowe, zwykle wydłużone, włosowate, buławkowate lub liściowate.

Nitkowate, często rozgałęzione twory na gametofitach mszaków przytwierdzające je do podłoża i wspomagające w pobieraniu wody i soli mineralnych. Ryzoidy są zwykle brązowo lub brunatno zabarwione; ściany komórkowe są gładkie lub brodawkowane, czasem z wyrostkami do światła komórki. U niektórych mchów warstwa ryzoidów pokrywa powierzchnię łodyżki; mogę się też one tworzyć np. na liściach, żebrze. U mchów chwytniki są wielokomórkowe, ze skośnymi poprzecznymi ścianami komórkowymi; u wątrobowców są jednokomórkowe.Nitkowate, często rozgałęzione twory na gametofitach mszaków przytwierdzające je do podłoża i wspomagające w pobieraniu wody i soli mineralnych. Ryzoidy są zwykle brązowo lub brunatno zabarwione; ściany komórkowe są gładkie lub brodawkowane, czasem z wyrostkami do światła komórki. U niektórych mchów warstwa ryzoidów pokrywa powierzchnię łodyżki; mogę się też one tworzyć np. na liściach, żebrze. U mchów chwytniki są wielokomórkowe, ze skośnymi poprzecznymi ścianami komórkowymi; u wątrobowców są jednokomórkowe.

Komórki izodiametryczne tj. równowymiarowe mają ±jednakowy wymiar w każdym kierunku tj. formę mają pośrednią pomiędzy sześcianem/wielobokiem foremnym a sferą. W przekroju poprzecznym zbliżone do kwadratu lub wieloboku foremnego.

Komórki prozenchymatyczne są wydłużone w jakimś kierunku, na końcach zaostrzone i zachodzące jedne za drugie - romboidalne, linearne (gdy długi i wąskie), robakowate (raz zgięte) lub wężowate (kilka razy powyginane).

Komórki parenchymatyczne tworzą tkankę parenchymatyczną (miękisz) - tkankę wypełniającą. Ściany komórkowe są zwykle cienkie i pomiędzy komórkami znajdują się przestwory międzykomórkowe. Ich kształt jest zwykle izodiametryczny, rzadziej wydłużony - prostokątny.

Komórki kolenchymatyczne w zwartych grupach tworzą elementy wzmacniające - kolenchymę (zwarcicę). Ściany komórkowe tych komórek są zgrubiałe, zwykle nierównomiernie np. w kątach zbiegu kilku komórek lub na styku ścian sąsiednich komórek. Tego rodzaju zgrubienia w kątach komórek listków są np. istotną cechą diagnostyczną u części wątrobowców.Komórki izodiametryczne tj. równowymiarowe mają ±jednakowy wymiar w każdym kierunku tj. formę mają pośrednią pomiędzy sześcianem/wielobokiem foremnym a sferą. W przekroju poprzecznym zbliżone do kwadratu lub wieloboku foremnego.

Komórki parenchymatyczne tworzą tkankę parenchymatyczną (miękisz) - tkankę wypełniającą. Ściany komórkowe są zwykle cienkie i pomiędzy komórkami znajdują się przestwory międzykomórkowe. Ich kształt jest zwykle izodiametryczny, rzadziej wydłużony - prostokątny.