kwiat

Kwiat to wyspecjalizowany, skrócony pęd służący do tworzenia nasion i owoców. Zewnętrzna jego część to okwiat (w szczególności składający się z kielicha i korony), wewnętrzna to zwykle liczne pręciki i jeden lub wiele słupków.

Okwiat to zewnętrzna część kwiatu zbudowana z wolnych lub zrośniętych listków okwiatu.

Okwiat pojedynczy tworzą niezróżnicowane listki okwiatu (tepale) tak np. u kwiatów o prymitywnej budowy np. w rodzinie magnoliowatych (Magnoliaceae).

Kielich to zewnętrzna część okwiatu zbudowana z listków kielicha zwanych działkami.

Dolna, niepodzielona część zrośniętego kielicha to rurka kielicha, podzielona to ząbki lub łatki.

Działki kielicha (listki kielicha) lub po prostu działki są to listki tworzące kielich kwiatu; najbardziej zewnętrzne w stosunku do płatków korony i innych części kwiatu listki okwiatu;

u niektórych gatunków działki mogą być znacznie lub całkowicie zredukowane, wtedy brak kielicha kwiatu

Korona to wewnętrzna część okrywy kwiatu złożona z płatków (wolnych lub zrośniętych); zewnętrzny w stosunku do korony jest kielich zbudowany z działek (wolnych lub zrośniętych); jeśli kielicha brak, to korona jest jedyną częścią okwiatu.

Płatki korony listki korony wolnopłatkowej; platek może być podzielony na paznokieć i blaszkę i posiadać przykoronek lub osklepki

W kwiatach niektórych gatunków z rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae) łuskowate twory na płatkach przy wejściu do gardzieli korony, przymykające to wejście.

Wyrostek stożkowatego lub walcowatego kształtu u nasady płatka korony, działki kielicha lub listka miodnikowego;
np. stożkowate ostrogi u nasady płatka mają nasturcja większa (Tropaeolum majus) i ostróżeczka polna (Consolida regalis), a walcowate dymnica pospolita typowa (Fumaria officinalis ssp. officinalis).

Paznokieć to dolna, zwężona część płatka korony, kwiata o niezrośniętych płatkach.

Kieliszek tworzą dodatkowe listki położone na zewnątrz od działek kielicha — wizualnie mogą wydawać się częścią okwiatu.

Wolne lub zrośnięte w miseczkę łuski na płatkach u niektórych roślin, na granicy paznokcia i blaszki płatka.

wolne działki kielicha lub płatki korony nie są zrośnięte; przeciwieństwem są działki lub płatki częściowo zrośnięte (częściowo wolne) lub całkowicie zrośnięte

Szczyt szypułki (łodygi) kwiatu na którym są osadzone poszczególne części kwiatu.

mniej lub bardziej rozszerzony szczyt szypuły (łodygi) kwiatostanu typu koszyczek na którym są osadzone jego kwiaty

Wydłużone w trzonek, kolumienkę, dno kwiatowe (lat. torus columnaris) na którym słupek lub słupkowie jest jest wyniesione ponad inne części kwiatu.

Dno kwiatowe kształtu rozszerzonego i wgłębionego, mieseczkowatego, częściowo obejmujące elementy kwiatu; często podczas dojrzewania owocu powiększa się i częściowo lub całkowicie otacza owoc.

Miseczkowato lub dzbankowato (hypancjum) zrośnięte nasadowe części kwiatu; czasem zrośnięte z zalążnią.

Nasadowa część kwiatu w formie receptakulum tj. kształtu wklęsłego, dzbankowatego; na dnie i ściankach hypancjum znajdują się słupki, a przez otwór hypancjum wychodzą szyjki słupków ze znamionami (np. u róży (Rosa)); hypancjum występuje np. w takich rodzajach jak: róża (Rosa), wiesiołek (Oenothera), przywrotnik (Alchemilla).

Szupinka (miseczka owocowa) to część w owocach rzekomych powstała przez rozrost innych części niż zalążnia, np. w jabłku szupinką jest cała część mięsista (poza skórzastymi łuskami komory nasiennej) powstała przez rozrost dna kwiatowego;

miseczka żołędzia (u dębu (Quercus)) jest szupinką powstałą z listków podkwiatowych.

kwiat o symetrii grzbiecistej z taśmowato wydłużoną koroną po jednej stronie; np. często kwiaty brzeżne w koszyczku u rodziny astrowate s.l. (Asteraceae) to kwiaty języczkowe (słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus)), podczas gdy kwiaty w centrum koszyczka to kwiaty rurkowe

kwiaty zawierające zarówno część żeńską — słupek, jak i męską — pręciki

kwiaty wyłącznie ze słupkami (kwiaty żeńskie albo wyłącznie z pręcikami (kwiaty męskie);

kwiaty jednopłciowe wyłącznie z pręcikami, bez słupków;

kwiaty jednopłciowe wyłącznie ze słupkami, bez pręcików;

Przez N-krotność (np. 2-krotne, 3-krotne, 4-krotne) określa się z ilu powtarzalnych elementów (np. listków okwiatu) jest zbudowany okółek. Np. kwiat może mieć 3 działki kielicha i 6 płatków korony w dwóch okółkach po 3 płatki, — mówimy wtedy że listki okwiatu są 3-krotne.

Powabnia to funkcjonalnie ta część rośliny, która zwabia zwierzęta zapylające kwiaty; w skład powabni wchodzą często obok części kwiatu także, atrakcyjnie zabarwione dla zapylaczy liście przykwiatowe

Pręciki to męskie organy w kwiecie służące do produkcji męskich gamet - pyłku kwiatowego. Pręcik jest przekształconym listkiem, składa się z nitki pręcika, łącznika i pylnika.

Pylniki to końcowa część pręcika. U roślin okrytonasiennych składa się z dwóch worków pyłkowych, połączonych łącznikiem (utworzonym z górnej części nitki pręcika).

Prątniczki to w różnym stopniu przekształcone pręciki. Przekształcenie polega zwykle na utracie pylników i ma różny kierunek. Zwykle prątniczki są płonne (nie produkujące pyłku).

Kolejny częsty kierunek przekształceń prątniczek to pełnienie funkcji miodników - wykształcają się na nich nektaria. Przykładem są gatunki z rodzaju jaskier (Ranunculus).

Ziarno pyłku to silnie zredukowany męski gametofit roślin nasiennych. W skrajnym przypadku dojrzałe ziarno pyłki składa się tylko z dwóch komórek - wegetatywnej i generatywnej. Jego rolą jest przeniesienie gamety męskiej do gametofitu żeńskiego.

Niekiedy wszystkie ziarna pyłku w pylniku są sklejone tak, że tworzą jedną masę (grudkę) — pyłkowinę — przenoszoną w całości, przez zapylające owady, na znamię słupka. Tak jest np. w rodzinach storczykowatych (Orchidaceae) i trojeściowatych (Asclepiadoideae).

Pyłek kwiatowy jest jednym z pożytków pszczelich, pokarmem białkowym. Pszczoły karmią nim swoje larwy.

kwiat o symetrii promienistej np. często kwiaty środkowe w koszyczku w rodzinie astrowate s.l. (Asteraceae) to kwiaty rurkowe a brzeżne to kwiaty języczkowe (słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus))

Słupek umieszczony w centrum kwiatu to organ żeński utworzony przez zrośnięcie się brzegami jednego lub większej liczby owocolistków.

W zależności od umieszczenia w odniesieniu do dna kwiatowego można mówić o:

· słupku siedzącym - gdy jest umieszczony bezpośrednio na dnie kwiatowym lub może być wyniesiony na trzoneczku,

Szyjka słupka to górna, zwężona część słupka znajdująca się pomiędzy zalążnią a znamieniem słupka. Szyjka słupka może nie występować, wtedy znamię słupka wyrasta bezpośrednio z zalążni.

Znamię słupka to szczytowa część słupka, zwykle wyniesione na szyjce słupka i rozszerzone lub podzielone na kilka łatek. Na znamieniu słupka osiada i kiełkuje pyłek. Przy braku szyjki słupka znamię wyrasta bezpośrednio z zalążni.

Zalążnia to dolna rozszerzona część słupka zawierająca zalążki.

Zalążek to część zalążni z komórką jajową, z których po zapłodnieniu komórki jajowej rozwija się nasienie.

Stylopodium to rozszerzona, mniej lub bardziej wypukła lub płaska, tarczowata podstawa (nasada) szyjki słupka. Położona na zalążni poniżej szyjek słupka.

Prętosłup (gynostemium) to twór powstały przez zrośnięcie się pręcików i słupka w jedną całość.

W zależności od tego czy i ile można przeprowadzić płaszczyzn symetrii przez oś kwiata, wyróżniamy kwiaty o symetrii promienistej (więcej niż dwie płaszczyzny symetrii), grzbiecistej (jedna płaszczyzna symetrii - np. u kwiatów wargowych, kwiatów motylkowych, lub w rodzinie storczykowate (Orchidaceae)).

W kwiatach o symetrii promienistej układ poszczególnych części kwiatu (działek kielicha, płatków korony, okółków pręcików, listków i komór słupka) jest w taki sposób symetryczny, że można przeprowadzić więcej niż dwie płaszczyzny symetrii przez oś kwiata

Kwiat grzbiecisty ma tylko jedną płaszczyznę symetrii.

W kwiatach wargowych płatki są zrośniętych w dwie wargi - górną i dolną - posiadają tylko jedną płaszczyznę symetri (są kwiatami grzbiecistymi) - lewa i prawa strona kwiatu są lustrzannym odbiciem; kwiaty wargowe występują np. w rodzinie jasnotowate (Lamiaceae) (warga dolna to zrośnięte 3 płatki których końce mogą się wyodrębniać jako łatki, warga górna może mieć dwie widoczne łatki) i trędownikowate (Scrophulariaceae).

Kwiaty motylkowe występują w rodzinie bobowatych (Fabaceae) i posiadają specyficzną budowę: składają się z pięciu płatków, z nich dwa dolne są zrośnięte w strukturę zwaną łódeczką, okrywającą pręciki i słupek, dwa boczne płatki zwane są skrzydełkami, górny płatek to żagielek.

Żagielek to górny płatek (zwykle z odgiętą, wywiniętą ku górze blaszką), jeden z pięciu płatków kwiatów motylkowych występujących u roślin z rodziny bobowatych (Fabaceae).

Szypułka to trzonek kwiatu a następnie owocu; w kwiatostanie to trzonek pojedynczego kwiatu.

Oba terminy (szypuła/szypułka, lat. pedunculus/pedicellus, ang. peduncle/pedicel) często są używane zamiennie lub w odwrotnym znaczeniu.

±Zgrubiała część szypułki pomiędzy kwiatem a ±stawowatym zgrubieniem szypułki. Odpada razem z owocem. Np. u szczawiu kędzierzawego (Rumex crispus), ślazu zygmarka (Malva alcea).

Miodnik to organ gruczołowy wydzielający nektar — słodki sok zwabiający owady (przystosowanie do owadopylności);

Nektar jest jednym z pożytków pszczelich; z nektaru pszczoły wytwarzają miód.

Zapylenie to przeniesienie pyłku kwiatowego na znamię słupka (u okrytozalążkowych) lub zalążek (u nagozalążkowych), w następstwie prowadzi do zapłodnienia.

Zapłodnienie to połączenie komórek rozrodczych męskiej i żeńskiej, haploidalnych gamet. W jego wyniku powstaje diploidalna zygota dająca początek nowemu pokoleniu.

Klejstogamia jest przypadkiem gdy do zapylenia i zapłodnienia dochodzi w zamkniętym kwiecie na drodze (samozapylenie, samozapłodnienie). W rodzaju fiołek (Viola) część gatunków wytwarza dwa rodzaje kwiatów, jedne typowe, owadopylne i kwiaty klejstogamiczne o zredukowanej koronie lub bez korony, nie rozkwitające.

przenoszenie pyłku na znamię słupka za pośrednictwem owadów; ewolucyjne przystosowanie do owadopylności występuje u wielu roślin kwiatowych - umożliwia skuteczny transport pyłku do innego oddalonego egzemplarza tego gatunku, co sprzyja utrzymaniu większej zmienności w obrębie populacji - a jest to korzystne zjawisko dla przetrwania DNA w dłuższej perspektywie

owady są zachęcane do odwiedzenia kwiatu wieloma środkami wabiącymi - barwą i kształtem (w skrajnym przypadkach okwiat może przypominać samicę danego gatunku owada np. u dwulistnika muszego (Ophrys insectifera)), zapachem, wydzielaniem pokarmu dla owadów - nektaru,

przenoszenie pyłku na znamię słupka za pośrednictwem wiatru;

typem kwiatostanu przystosowanego do wiatropylności jest kotka

gatunki o kwiatach jednopłciowych u których poszczególne osobniki mają bądź kwiaty męskie (pręcikowe), bądź kwiaty żeńskie (słupkowe); tak jakby kwiaty męskie i żeńskie "na dwóch osobnych pniach", stąd nazwa; zobacz też rośliny jednopienne

gatunki o kwiatach jednopłciowych u których na jednym osobniku znajdują się kwiaty męskie (pręcikowe) i kwiaty żeńskie (słupkowe); nazwa stąd, że kwiaty męskie i żeńskie znajdują się "jakby na jednym pniu"; zobacz też rośliny dwupienne

przystosowanie ewolucyjne roślin kwiatowych utrudniające samozapylenie (i samozapłodnienie) w kwiecie - pręciki dojrzewają wcześniej niż słupek

Ploidalność to krotność elementarnego zestawu chromosomów w komórce. Komórki rozrodcze są z reguły haploidalne (jeden zestaw chromosomów). Poza tym większość komórek organizmu roślinnego i zwierzęcego jest diploidalna (po jednym zestawie chromosomów z komórki rozrodczej żeńskiej i męskiej).

Specjalny rodzaj organizmów będących mieszańcami dwóch gatunków i mających podwojoną liczbie chromosomów w stosunku do "normalnych mieszańców".