Dla oznaczenia gatunku ważna jest budowa liści poszczególnych pięter (odziomkowych, środkowych i górnych. Kształt przekroju poprzecznego ogonka liściowego, obecność gatki. Podział blaszki liściowej jest bardzo zróżnicowany w obrębie rodziny i istotny diagnostycznie.
Ważne cechy są związane z budową owoców - można pewnie oznaczyć gatunek na podstawie samych dojrzałych owoców i odwrotnie - bez wykształconych owoców pewne oznaczenie gatunku często jest bardzo trudne lub niemożliwe.
Wiele gatunków ma charakterystyczny zapach - określany na podstawie świeżych roztartych liści. Zapach jest trudny do słownego opisu, jednak jest na tyle swoisty i możliwy do zapamiętania, że po nabraniu wprawy na jego podstawie da się w terenie identyfikować wielu gatunków w stanie płonnym, przed kwitnienie i owocowaniem. Wybitnie swoisty zapach mają np. podagrycznik pospolity (Aegopodium podagraria), barszcz zwyczajny agg. (Heracleum sphondylium agg.), marchew zwyczajna (Daucus carota), pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa), szczwół plamisty (Conium maculatum), świerząbek korzenny (Chaerophyllum aromaticum) i uprawiane przyprawowe: pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum), koper ogrodowy (Anethum graveolens), kolendra siewna (Coriandrum sativum).
U niektórych gatunków ważny dla oznaczenia jest rodzaj organów podziemnych, głowy korzeniowej, obecność bulw, np. u kropideł (Oenanthe), konopodium większe (Conopodium majus), rzepnika bulwiastego (Bunium bulbocastanum), przekroju kłącza u szaleju jadowitego (Cicuta virosa), biedrzeńców (Pimpinella).
W polskim kluczu /Szafer et al. (1988) [3]/ użyta jest ulotna cecha szczytu płatka, którą należy odnotować na świeżych okazach.
Owocujące selerowate zbiera się od połowy sierpnia do późnej jesieni.
|
wszystkie liście niepodzielone, całobrzegie lub karbowane (z) *liście złożone lub w różnym stopniu głęboko podzielone, rzadko (zwykle górne) niepodzielone | ||||||||||
|
· Liście całobrzegie.
· Baldaszki z szerokimi pokrywkami. Kwiaty żółte do zielonkawożółtych. · Endokarp miękki (podobnie jak u reszty rodziny selerowate (Apiaceae)). | ||||||||||
|
liście złożone lub w różnym stopniu głęboko podzielone, rzadko (zwykle górne) niepodzielone (z) *wszystkie liście niepodzielone, całobrzegie lub karbowane | ||||||||||
|
liście skórzaste, ich ząbki oraz podsadki zakończone ością (z) *liście i podsadki niekolczaste, o niezgrubiałej blaszce· Liście pierzastoklapowane, po części także niepodzielone, skórzasto sztywne, ich ząbki zakończone ością lub sztywną szczeciną, podobnie jak podsadki.
· Kwiaty siedzące, w gęstych kulistych lub podługowatych główkach. | ||||||||||
|
liście i podsadki niekolczaste, o niezgrubiałej blaszce (z) *liście skórzaste, ich ząbki oraz podsadki zakończone ością· Liście i podsadki niekolczaste, o niezgrubiałej blaszce.
· Kwiaty przynajmniej po części krótko lub długoszypułkowe. | ||||||||||
|
| ||||||||||
|
kwiaty żółte, pokrywki duże (do 3 cm długości), jajowate, ząbkowane (z) *kwiaty białe lub różowe; pokrywki do 1 cm długości, całobrzegie, wąsko eliptyczne do równowąskich
· Kwiaty żółte, pokrywki duże (do 3 cm długości), jajowate, ząbkowane.
· Ogonki liści odziomkowych dość krótkie (do 10cm). | ||||||||||
|
kwiaty białe lub różowe; pokrywki do 1 cm długości, całobrzegie, wąsko eliptyczne do równowąskich (z) *kwiaty żółte, pokrywki duże (do 3 cm długości), jajowate, ząbkowane· Kwiaty białe lub różowe; pokrywki do 1 cm długości, całobrzegie, wąsko eliptyczne do równowąskich.
· Ogonki liści odziomkowych ponad 10 cm długości. | ||||||||||
|
| ||||||||||
|
baldaszki bez pokrywek (listków pod baldaszkami) lub te są nieliczne i szybko opadające (z) *pokrywki (listki pod baldaszkami) wyraźne | ||||||||||
|
pokrywki (listki pod baldaszkami) wyraźne (z) *baldaszki bez pokrywek (listków pod baldaszkami) lub te są nieliczne i szybko opadające | ||||||||||
|
bez pokryw (listków pod baldachem złożonym) lub te nieliczne i szybko opadające (z) *baldach z wyraźnymi licznymi pokrywami (listkami u nasady baldacha złożonego) | ||||||||||
|
baldach z wyraźnymi licznymi pokrywami (listkami u nasady baldacha złożonego) (z) *bez pokryw (listków pod baldachem złożonym) lub te nieliczne i szybko opadające | ||||||||||
opis
Rośliny zielne, jednoroczne lub byliny. Nagie lub owłosione włoskami prostymi (rzadko zdarzają się włoski gwiazdkowate lub gruczołowate). W budowie anatomicznej charakterystyczna jest obecność komórek i przewodów wydzielniczych — ich obecność w owocach przejawia się jako tzw. smugi widoczne na ich powierzchni. Zawarte w wydzielinie substancje aromatyczne nadają całej roślinie charakterystyczny zapach.
Łodyga przeważnie bruzdowana, pusta, o wyraźnych węzłach. Ulistnienie skrętoległe.
Liście bez przylistków, prawie zawsze blaszka liściowa podzielona, u nasady liścia zwykle rozwinięta pochwa liściowa obejmująca łodygę (gatka).
Kwiatostanem w większości wypadków jest baldach złożony, rzadziej jest to prosty baldach lub główka. Listki (podsadki) podpierające baldach złożony to pokrywy, u nasady baldaszka w baldachu złożonym to pokrywki. U części gatunków listki te mogą nie być wykształcone.
Kwiaty najczęściej obupłciowe, zwykle o symetrii promienistej, która może być zaburzona w kwiatach na brzegu baldacha, pięciokrotne. Kielich zredukowany, niewidoczny lub w postaci pięciu drobnych ząbków lub listków — ponieważ słupek jest dolny, to ząbki kielicha znajdują się pod krążkiem miodnikowym. Płatków pięć, wolnych, często są rozcięte na dwa płaty lub ich wierzchołek jest wydłużony i wygięty w stronę środka kwiatu. Pręcików pięć międzyległych z płatkami, pylniki żółte, rzadko fioletowe.
Słupek dolny, z dwóch zrośniętych owocolistków, dwukomorowy, w każdej komorze jeden zalążek); dwie szyjki słupka umieszczone na krążku stylopodium spełniającym funkcję krążka miodnikowego, jest on poprzeczną bruzdą podzielony na dwie części.
Owocem jest rozłupnia (lat. schizocarpium) składająca się z dwóch stykających się płaską stroną owoców, zwykle przyczepionych na rozdwojonej ośce, wieszadełku (karpoforze). Stronę styku owoców określa się mianem brzusznej (stopa, lat. commissura), przeciwległa do niej to strona grzbietowa, jest ona ± wypukła i mniej lub bardziej wyraźnie widocznymi żebrami, skrajne żebra mogą być oskrzydlone. Pomiędzy żebrami, w bruzdach zwykle widoczne są smugi kanalików wydzielniczych (lepiej widoczne na suchych owocach), na stronie brzusznej takich smug jest zwykle para, na grzbietowej cztery. Po dojrzeniu owoców rozłupnia rozpadają się na dwa owocki (lat. merocarpium) tzw. rozłupki.
pokrywy
pokrywki
Pokrywki to listki (przysadki) w podstawie poszczególnych baldaszków baldacha złożonego, czyli u nasady szypułek kwiatów.
Pokrywy to listki (podsadki) w podstawie całego baldacha złożonego.
Obecność pokryw i pokrywek to ważna cecha diagnostyczna w rodzinie selerowatych (Apiaceae). U poszczególnych rodzajów i gatunków mogą występować oba rodzaje listków kwiatostanowych, tylko jeden z nich lub może nie być ich wcale. Mogą występować sporadycznie, jedynie w części kwiatostanów lub być nietrwałe i szybko odpadać podczas rozwoju kwiatostanu.
użytkowanie
Większość gatunków w obrębie tej rodziny wytwarza substancje zapachowe, aromatyczne - stąd wyjątkowo dużo roślin przyprawowych należy do rodziny selerowatych. Są to np. takie gatunki jak: koper ogrodowy (Anethum graveolens), kminek zwyczajny (Carum carvi), lubczyk ogrodowy (Levisticum officinale), kolendra siewna (Coriandrum sativum).
W przypadku kilku gatunków użytkowane są korzenie spichrzowe jako warzywo lub przyprawa. Są to np. marchew zwyczajna (Daucus carota), pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum), selery zwyczajne (Apium graveolens), pasternak zwyczajny (Pastinaca sativa).
gatunki silnie trujące
Wśród selerowatych znajduje się też kilka gatunków silnie (często śmiertelnie) trujących: szalej jadowity (Cicuta virosa) (śmiertelnie trujący już przy niewielkiej dawce), szczwół plamisty (Conium maculatum) (wywar - cykuta - posłużył do wykonania wyroku śmierci na Sokratesie), blekot pospolity agg. (Aethusa cynapium agg.).
Jeśli pozyskujemy dzikie rośliny jadalne należy dobrze je poznać oraz poznać cechy różnicujące je w stosunku do podobnych gatunków trujących.