co to jest systematyka, nomenklatura botaniczna

To jak konkretnie są ułożone gatunki w nadrzędne jednostki systematyczne jest zmienne. Zależy od badacza - taksonoma, postępu wiedzy, założeń "ideologicznych". Konkretny układ gatunków nazywa się systemem. Nie ma czegoś takiego jak "aktualny system", "prawidłowa systematyka", itp.. Choć może być "obowiązujący system" w ramach określonego zielnika, katalogu, wymagań organizacji, szefa lub wykładowcy, określonego opracowania.

System przyjęty w atlas-roslin.pl odpowiada w dużym stopniu (a przynajmniej stara się nadążyć) za APG IV. Ze względów praktycznych, tam gdzie to możliwe, przyjęte zostały dla kladów lub zostały zachowane w synonimach tradycyjne nazwy dla poszczególnych taksonów.

Klucze często idą w poprzek systemu kladów z oczywistych względów praktycznych. Klucze zostały posadowione na stronach tych taksonów gdzie jest to najpraktyczniejsze z uwagi na ich dziedzinę i przyzwyczajenie.

Miejscami utworzono sztuczne jednostki niby-systematyczne, dla zgrupowania taksonów, czy to ze względu na potrzeby związane z kluczami, czy też dla wydzielenie gatunków uprawianych.

Współczesne nazewnictwo naukowe roślin zapoczątkował w XVIII w. szwedzki przyrodnik Linneusz. Współcześnie zasady są utrwalone przez Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej i zasadniczo stoją na linneuszowskim fundamencie. Dany takson w randze gatunku ma tylko jedną "obowiązującą" nazwę (co do zasady najwcześniej poprawnie podaną w ramach danego rodzaju) oraz synonimy (niezależne późniejsze opisy "tego samego" lub przypisanie w innych rodzajach).

Nazwy są pisane w łacinie botanicznej wg reguł gramatycznych i słowotwórczych tego języka. Pochodzą w ok. 1/3 od słów łacińskich, w ok. 1/3 od latynizowanych nazw własnych (nazwiska, nazwy geograficzne) z różnych współczesnych języków, w ok. 1/6 pochodzą z latynizowanej starożytnej greki a pozostała część to nazwy "autotematyczne" ukute od istniejących nazw rodzajów lub terminów w łacinie botanicznej.

Łacina botaniczne jest zasadniczo zgodna ze starożytną, klasyczną łaciną z drobnymi osobliwościami. Jest przede wszystkim językiem pisanym, do drugiej połowy XX w. były w niej obowiązkowo pisane diagnozy taksonów (obecnie dopuszczony jest w tej roli angielski). W mowie używa się współcześnie wyłącznie nazwy taksonów.

Dla potrzeb klasyfikacji botanicznej można przyjąć, że gatunek to zbiór osobników podobnych do siebie i istotnie różniących się od osobników innych gatunków. Osobniki danego gatunku mogą swobodnie rozmnażać w procesie płciowym lub wegetatywnie i są przy tym całkowicie lub w znacznym stopniu izolowane pod względem zdolności rozmnażania płciowego od innych gatunków, i/lub są izolowane od nich geograficznie. Jeśli jest możliwe i dochodzi do krzyżowania się osobników dwóch gatunków, to potomstwo mieszańców nie jest zdolne do rozmnażania się płciowego całkowicie lub w znacznym stopniu.

Naukowa nazwa gatunku składa się z dwóch wyrazów (binom) i nazwy autora/autorów. Pierwszy wyraz binomu to nazwa rodzaju (lat. genus) , pisany jest zawsze z dużej litery. Drugi wyraz binomu to określeniu gatunku w ramach rodzaju zwane epitetem gatunku. Epitet gatunkowy zawsze jest pisany z małej litery — także gdy tworzony jest od nazwisk i innych nazw własnych np. geograficznych.

Po epitecie gatunku podaje się autora lub autorów pierwszego opisu (diagnozy) gatunku. Jeśli późniejszy badacz przenosił gatunek do innego rodzaju, to podaje się i jego nazwisko, pozostawiając nazwisko pierwszego w nawiasach zwykłych.

Przykład pełnej naukowej nazwy gatunku w przypadku olszy zielonej - Alnus viridis (Chaix) DC. in Lam. et DC..

Przyjęte jest pisanie binomu kursywą.

Gatunki są grupowane w hierarchię coraz to wyższych jednostek systematycznych (taksonów). Mogą też być dzielone na niższe taksony.

Jednostki systematyczne (taksony) niższe od gatunku to:

podgatunek (lat. subspecies, skrót subsp. lub rzadziej stosowany, bardziej zwarty ssp.); z reguły podgatunki wyróżnia się wg kryterium zmienności całych populacji ze względu na ich rozmieszczenie geograficzne; gatunki jednorodne w wyglądzie w całym obszarze występowania to gatunki monotypowe (bez wyodrebnionych podgatunków),

odmiana (lat. varietas, skrót var.)

forma (skrót f.).

Zarówno odmiana jak i forma, to taksony służące z reguły do nazwania osobników lub grup osobników różniących się od innych w danej populacji. Dla zmienności nie przywiązanej do geografii rozmieszczenia.

Przyjęte jest pisane nazw/skrótów tych jednostek systemu zwykłym krojem pisma.

Takson to każda konkretna jednostka klasyfikacji systematycznej, niezależnie od jej rangi. Taksonem w randze gatunku jest np. Alnus glutinosa i taksonem w radze rzędu są Caparales itd.

Rangi taksonomiczne nad gatunkiem

System taksonów jest hierarchiczny. Kategorie wyższego rzędu zwierają/obejmują taksony niższego rzędu. Jest wyróżnionych 7 obligatoryjnych, podstawowych rangi do których musi należeć każdy takson w randze gatunku, są to: królestwo - gromada - klasa - rząd - rodzina - rodzaj - gatunek. W obrębie każdej rangi podstawowej są opcjonalne rangi pomocnicze, dzielące je na jednostki niższego rzędu lub (rzadziej) grupujące je w pomocnicze kategorie nadrzędne.

Nazwę jednostki systematycznej ponad gatunkiem pisze się z dużej litery. Są to, idąc od gatunku w górę (do jednostek wyższej rangi, zawierających te niższej kategorii):

* rodzaj (lat. genus), gatunki w obrębie jednego rodzaju mogą być grupowane w taksony pomocnicze: podrodzaj (lat. subgenus), sekcja (lat. sectio), seria (lat. series).

* rodzina (lat. familia, ang. family, nazwy rodzin są zakończone na -aceae), która może być dzielona na jednostki pomocnicze: podrodzina (lat. subfamilia, końcówka -oideae), plemię (lat. tribus, końcówka - eae), podplemię (lat. subtribus, końcówka - inae)

* rząd (lat. ordo, ang. order, nazwy rzędów są zakończone na -ales), który może być dzielony na podrzędy (lat. subordo, ang. suborder, końcówka nazwy - ineae),

* klasa (lat. class, nazwy klas są zakończone na -opsida lub -atae), która może być dzielona na jednostki pomocnicze: podklasa (lat. subclassis, ang. subclass, końcówka - idae) i nadrząd (lat. superordo, końcówka -anae),

* gromada (lat. divisio, ang. division, nazwy gromad są zakończone na -phyta), która może być dzielona na podgromady (lat. subdivisio, ang. subdivision, końcówka - phytina),

* królestwo (lat. regnum), które może być dzielone na podkrólestwa (lat. subregnum, końcówka -bionta).

Przyjęte zwyczajowo jest pisanie nazw taksonów pismem pochyłym (kursywą, "italic").

Takson monotypowy obejmuje tylko jedną jednostkę niższego rzędu. Stosunkowo często mamy do czynienia z rodzajem monotypowymi tj. zawierającym tylko jeden gatunek i z rodzinami monotypowymi tj. obejmującymi tylko jeden rodzaj (ale już ten rodzaj może zawierać liczne gatunki!).

W przypadku gatunku monotypowego, jego populacje, w różnych miejscach obszaru występowania, nie różnią się od siebie (tj. nie wyróżnia się podgatunków).

"Mądre słowo" oznaczający tyle co "taki sam jak", "tożsamy z".

Używane np. tak: "gatunek/takson A jest konspecyficzny z gatunkiem/taksonem B".

Oznacza to, że gatunki A i B należą do tego samego gatunku. Jeśli uznajemy to stwierdzenie za prawdziwe, to jedna z nazw będzie nazwą główną gatunku/taksonu a druga jej synonimem. Jeśli nie uznajemy konspecyficzności A i B, to oba taksony będą różne np. oba będą "dobrymi gatunkami".