Dla precyzyjnego opisu kształtu blaszki liściowej (czy innego organu) oprócz określenia obrysu czyli zgrubnej formy, należy podać kształt nasady i wierzchołka, ewentualnie rodzaj wcięć i formę brzegu blaszki liściowej.
Rzeczywisty kształt organu płaskiego (np. liścia) jest mniej lub bardziej złożony i trudny lub wręcz niemożliwy do precyzyjnego opisu słownego (spójrzmy choćby na wielokrotnie złożone liście paproci). Nazwa podana w opisie dotyczy mniej lub bardziej uproszczonego obrysu kształtu organu.
Kształty wywiedzione od wielokątów: kwadratowy, rombowy, trójkątny mają ±zaokrąglone rogi.
Jeśli kształt jest węższy lub szerszy od "przeciętnego" to dodaje się określenie wąsko- np. wąskolancetowaty lub szeroko- np. szerokoeliptyczny.
Dla "wąskich kształtów" w "kluczu Szafera" funkcjonuje określenie podłużnie- np. podłużnieeliptyczny; wydaje się, że lepiej ujmuje istotę rzeczy człon wąsko-.
Formy jajowate i deltowate o silnie skróconej długości w stosunku do szerokości mogą też być dookreślone przez spłaszczony- np. spłaszczonojajowaty.
Jeśli kształt nieco odbiega do dopasowywanej formy to w terminologii łacińskiej użyty jest przedrostek sub- oddawany w polszczyźnie przez "prawie", "zbliżony do" lub formę umniejszającą np. okrągławy, prawie trójkątny, zbliżony do nerkowatego.
kształty zbliżone do okrągłego lub elipsy, o symetrycznej dolnej i górnej części
Szereg kształtów wywodzących się od elipsy (okrągły, eliptyczny, podługowaty i pochodne) — figura jest tępo zakończona na obu końcach i symetryczna w dwóch osiach oraz zaostrzonoeliptyczne oraz lancetowate w tradycyjnym rozumieniu.
okrągły
lat.rotundus, rotundatus, orbiculatus, circularis; ang. circular; niem. kreisrund; ros. округлый, круглый; cz. okruhlý; slo. okrúhlý;
Elipsa to figura geometryczna o dwóch prostopadłych osiach; szczególnym jej przypadkiem jest okrąg. Za eliptyczne liści przyjmuje się gdy stosunek długości do szerokości jest w przedziale 6:5 do 5:2 tj. 1.2 do 2.5. Typowy liść eliptyczny jest około dwa razy dłuższy niż szerszy, w obrysie elipsy, najszerszy w środku długości, o wierzchołku i nasadzie tępej.
Liść podługowatoeliptyczny to wydłużony eliptyczny tj. o stosunku długości do szerokości 5:2 tj. 2.5×.
Jeśli ten stosunek jest większy to mamy do czynienia z kształtami podługowatymi.
podługowaty
lat.oblongus; ang. oblong, broadly linear; niem. länglich; ros. продолговатыи; cz. podlouhlý; slo. podlhovastý;
Termin podługowaty jest różnie traktowany.
Należy precyzyjnie przyjąć, że podługowaty to forma wydłużona eliptyczna, stosunkowo wąska, ± (2.5)3-8 × dłuższa niż szersza, na znacznym odcinku brzegi powinny być do siebie ±równoległe, zarówno nasada jak i koniec tępe, stopniowo zaokrąglone. [475][471] Taki jak u rdestnicy kędzierzawej (Potamogeton crispus). [40] W miarę zwężania podługowaty przechodzi w równowąski.
Niekiedy termin traktowany szeroko, pasujący do wielu form wydłużonych: w środkowej części jest najszerszy i stosunkowo równomiernie zwęża się ku podstawie i ku końcowi blaszki liściowej; jak u kokoryczki wielokwiatowej (Polygonatum multiflorum) [można go określić jako typowy lancetowaty! najszerszy w środku]. [71.1]
Równowąskopodługowaty jak podługowaty ale wąski, przynajmniej 6× dłuższy niż szerszy.
oblongus, -a, -um; oblongātus, -a, -um(lat., adj.)
— tj. wydłużony (zdecydowanie dłuższy niż szerszy); w botanice precyzyjniej - patrz artykuł słownika: podługowaty;
· późnołacińska forma to longatus → oblongatus
Liście podługowate, stosunkowo szerokie w stosunku do długości i na znacznym odcinku o równoległych do siebie brzegach, na szczycie zaokrąglone lub krótko zaostrzone.
Forma listków stosunkowo często spotykana u mszaków.
zaostrzonoeliptyczny
lat.acuminato-ellipticus; ros. заостренно эллиптический;
Liście w obrysie eliptyczne, z symetryczną górną i dolną połową, ale o ostrych końcach.
tradycyjny lancetowaty
Ostro zakończone formy podługowate, tj. zaostrzonopodługowate i wąskozaostrzonopodługowate odpowiadają tradycyjnemu rozumieniu terminu lancetowaty (najszerszy w środkowym odcinku).
Tak jest w kluczu Rothmallera i "kluczu Szafera" lancetowaty jest najszerszy w środkowej części i dość wąski (3-8:1) jak u babki lancetowatej (Plantago lanceolata); tak też przedstawia typologię form lancetowatych fundamentalna morfologia radziecka. [471]
kształty zaokrąglone o niesymetrycznej górnej i dolnej połowie
Termin lancetowaty jest mało precyzyjny. W zależności od ujęcia to zwykle seria kształtów umiarkowanie wydłużonych i dość wąskich, ±ostro zakończona lub przytępiona na obu końcach oraz najszerszych w środkowej, dolnej lub górnej części.
1° umiarkowanie wydłużony do dość wąskiej (3-4(8) × dłuższą niż szerszą)
3° we florze Czech, Słowacji [84.1] i słowniku Kew [475] przyjmują lancetowaty jako najszerszy w dolnej połowie ± na 1/3 od nasady blaszki liściowej (jak u krwawnicy pospolitej (Lythrum salicaria)[71.1]); w większości współczesnej literatury anglojęzycznej mamy do czynienia z taką interpretacją terminu lancetowaty, precyzyjnie odpowiada to zaostrzonopodługowatojajowatemu;
najszerszy ale w górnej połowie nazywany jest w tym ujęciu odwrotnielancetowatym
4b° poza tym w kluczu Rothmallera [40] najszerszy w dole to kształt jajowatolancetowaty:
gdy przy tym stosunkowo szeroki (2.5-3:1) to eiförmig-lanzettlich (jak u poziewnika polnego (Galeopsis ladanum))
gdy przy tym wąski (3-8:1) to eilanzettlich jak u wierzby kruchej (Salix fragilis)
jest to rozróżnienie lanceolatus "lancetowaty" / lanceatus "lancowaty" [480], wnoszące kolejny poziom chaosu i nieporozumień [471]
Precyzję określenia może zapewnić użycie takich określeń w miejsce lancetowatego jak: wąskoeliptyczny lub podługowaty (gdy w środku najszerszy i końce tępe), zaostrzonopodługowaty (gdy koniec ostry), podługowatojajowaty (gdy najszerszy poniżej połowy i zaostrzony na końcu) i zaostrzonopodługowatojajowaty (gdy najszerszy poniżej połowy i zaostrzony na końcu) itd. [471]
odwrotnielancetowaty
lat.oblanceolatum; ang. oblanceolate; niem. verkehrteilanzettlich; cz. obkopinatý
Kształty jajowate są bocznie symetryczne ale górna i dolna część nie jest symetryczna; dolna część jest szersza od górnej.
Dolna część jest bardziej zaokrąglona od górnej, która może być tępa (u "typowych jajowatych") albo ostra, zaostrzona lub inaczej zakończona, co należy podać w opisie kształtu np. zaostrzonojajowaty (jajowaty z zaostrzonym wierzchołkiem).
Szerokojajowate są ok. 1.25× dłuższe niż szersze (5:4).
Podługowatojajowate są 2.5-5× dłuższe niż szersze (5:2 - 5:1); są one identyczne z lancetowatymi ujmowanymi jako te które są najszersze w dolnej części i tak też najczęściej się je nazywa.
Kształty odwrotniejajowate mają proporcje jak wyżej, ale są najszersze w górnej połowie.
ōvātus, -a, -um; ovālis, -is, -e(lat., adj.)
— jajowaty (o kształcie) tj. najszerszy poniżej środka, czasem (mylnie) utożsamiany z kształtem owalnym tj. eliptycznym;
ovalis to późnołacińska forma tego przymiotnika (w klasycznej znaczyło owacyjny [oklaski]);
od lat. ovum,-i (n) jajko;
nie można zakładać, że dawni botanicy precyzyjnie rozróżniali pojęcia (ovatus i ovalis=ellipticus tj. jajowaty i eliptyczny) co widać chociażby w polskich tłumaczeniach epitetów gatunków
odwrotniejajowaty
lat.obovatus, folium obovatum; ang. obovate; niem. verkehrteiförmig; cz. obvejčitý; slo. obrátene vajcovitý;
Kształt odwrotniejajowaty to forma jak jajowaty, z tym, że szerszy koniec jest w górnej połowie, w ± 2/3 długości blaszki liściowej.
obōvātus, -a, -um(lat., adj.)
— odwrotniejajowaty (o kształcie), tj. najszerszy powyżej środka; od lat. ovum, -i (n) jajko → ovatus, -a, -um - jajowaty
lat.folium obcordatum; niem. verkehrtherzförmig; cz. obsrdčitý
Liść pojedynczy o blaszce z sercowato wykrojonym końcem i z podstawą zwężającą się.
łopatkowate
lat.folium spathulatum; ang. spatulate; niem. spatelförmig, spatelig; cz. kopisťovitý
Liść pojedynczy o blaszce 2-4 × dłuższej niż szerszej, w górze najszerszej i z ± zaokrąglonym zakończeniem oraz stopniowo zwężającej się ku podstawie.
kształty ± wielokątne
Z poniższych pojęć odnoszących się do kształtu blaszki liściowej i innych płaskich organów, jedynie trójkątny, i rombowaty (czworokąt o równej długości bokach przyległych do kąta w szczycie i nasadzie liścia) są jednoznaczne.
W botanice istotna jest jeszcze położenie najszerszej części względem nasady organu.
I tak w różnych źródłach są następujące definicje form zbliżonych do rombu:
Kształty romboidalne najszersze w górnej części blaszki to wg:
Przyjmuję, że właściwym polskim terminem dla form tego rodzaju jest (gdy zbliżona forma ma zaokrąglone rogi) odwrotniejajowatorombowaty a nawet (gdy "część rombu" przy szczycie tj. powyżej najszerszej części jest silnie skrócona) to klinowaty.
Z uwagi na niejednoznaczność unikamy pojęć deltowaty, deltoidowaty.
trójkątny
lat.triangularis, folium triangulatum; niem. dreieckig; cz. trojúhelnikovitý;
Liść klinowaty to liść pojedynczy, w obrysie odwrotnietrójkątny.
Taki liść może też być nazwany deltowanym (lat. deltatus), nie mylić z liściem deltoidowaty (lat. deltoideus).[84.1]
Te terminy w polskich tekstach botanicznych nie pojawiają się.
jajowatorombowaty
lat.trullatus, folium trullatum; ang. deltoid; niem. deltoid; cz. kosnikovitý; slo. oslovitý;
Liść pojedynczy o blaszce w zarysie rombowatej najszerszej w 1/3 od klinowato zakończonej podstawy, blaszka zakończona tępo.
Łaciński termin trullatum odnosi się do kielni o tradycyjnym (nie trapezowym) kształcie; w polskiej literaturze botanicznej kształt ten określany jest jako jajowatorombowaty.
odwrotniejajowatorombowaty (deltoidowaty)
lat.deltoideus; ang. rhomboid, rhomboidiform; niem. verkehrtdeltoid; slo. deltoidovitý;
Liść pojedynczy o blaszce w zarysie zbliżonej do rombu tj. najszerszej w połowie.
kształty złożone
strzałkowaty (liść)
lat.folium sagittatum; niem. pfeilförmig; cz. střelovitý
Liść pojedynczy o podstawie blaszki liściowej wyciągniętej w dwa ostro zakończone płaty, kąt pomiędzy nimi jest ostry.
oszczepowaty
lat.folium hastatum; niem. spießförmig; cz. hrálovitý list
Liść pojedynczy z blaszką która ma podstawę wyciągniętą w dwie wydłużone, zaostrzone klapy rozstawione na boku lub wywinięte do góry; kąt pomiędzy klapami jest rozwarty.
Silnie wydłużony, wielokrotnie (> 10 ×) dłuższy niż szerszy, stosunkowo wąski i na większości biegu ± jednakowej szerokości tj. o równoległych brzegach.
Liście taśmowate to równowąskie wiotkie liście u roślin wodnych.
mieczowaty
lat. folium ensiforme; niem. schwertförmig; cz. mečovitý
Odmiana liścia równowąskiego ale stosunkowo szersza, o ± równoległych brzegach. Sztywne, grubsze, liście tego rodzaju ale z silnym nerwem środkowym i składające się wzdłuż linni środkowej określamy jako mieczowate np. w rodzaju kosaciec (Iris) i tatarak zwyczajny (Acorus calamus).
igiełkowaty (szpilkowaty)
lat.folium acerosum; niem. nadelförmig; cz. jehlicovitý
Liść igiełkowaty (szpilkowaty) jest sztywny, wąski, mniej więcej jednakowej szerokości, na końcu zwykle ostro zakończony.
[3] podają terminy szpilkowaty i igiełkowaty nie definiując ich; terminu szpilki używają wobec liści drzew z rodziny sosnowatych (Pinaceae). [15] używa w tym samym kontekście terminu igły. W praktyce rozróżnienia terminów szpilkowaty-igiełkowaty nie jest czynione i są to synonimy; podobnie jak zamiennie mówi się o drzewach szpilkowych i drzewach iglastych.
szczecinowaty[2D]
lat.setaceus, setiformis; ang. setaceous, setiform; niem. borstenförmig, borstlich; cz. štětinovitý; slo. štetinovitý;