opis
Gatunek o dużej zmienności poszczególnych cech; w znacznym stopniu zależnie od warunków wzrostu. Zmienność dotyczy zwłaszcza wielkości, kształtu liści, liczby nerwów, długości pędów kwiatostanowych, liczby nasion w torebce.
Zdarzają się formy o silnie powiększonych, liściastych przysadkach lub o rozgałęzionych kłosach.
W fitosocjologii operuje się odmianą var. brachystachya "krótkokłosą" w charakterze gatunku diagnostycznego.
Wieloletnia bylina o krótkim, pionowym kłączu okrytym długimi, pajęczynowatymi, brunatnymi włoskami, i bogatym wiązkowym systemie korzeniowym utworzonym przez liczne, mocne korzenie przybyszowe (pierwotny korzeń palowy szybko zamiera).
Liście zebrane w przyziemną rozetę, od przylegających do podłoża po ukośnie wzniesione.
Blaszka liściowa jajowata, szerokojajowata do eliptycznej, w zależności od warunków rozwoju znacznie różniąca się rozmiarem — (2) 4-15 (26) cm długości i 1.5-10 (16) cm szerokości, wierzchołek tępy, nasada od sercowatej, przez uciętą, po klinowatą, zwykle nagle zwężona w ogonek liściowy; całobrzega do odlegle nierówno i płytko ząbkowanej, zwłaszcza w dolnej połowie, czasami umiarkowanie pofałdowana, sztywna, z (3) 5-9 (11) żyłkami, spodem silnie wystającymi, przebiegającymi łukowato od nasady ku szczytowi blaszki, z tym, że część kończy się przed szczytem; powierzchnia naga do rzadko owłosionej, zielona do ciemnozielonej, szarozielona, często zaczerwieniona.
Ogonek liściowy krótszy od blaszki do nieznacznie od niej dłuższy, (1) 3-15 (23) cm długości, rynienkowaty, w nasadzie pochwowato rozszerzony, nagi lub z rzadkimi długimi włoskami
Pędy kwiatostanowe wzniesione lub podnoszące się, krótsze lub nieco dłuższe od liści, rzadko wyraźnie od nich dłuższe; liczne, obłe, nagie lub (zwłaszcza w górnej połowie) krótko przylegająco owłosione.
Kwiaty zebrane w kłos, zwykle dłuższy od szypuły, walcowaty, ku szczytowi powoli zwężający się, gęsty poza najniższą częścią, gdzie poszczególne kwiaty mogą być pojedynczo lub w grupkach oddalonych od siebie. Kwiaty bez zapachu.
Przysadki trójkątniejajowate, 2.5-3.0 mm długości, nagie lub na brzegach orzęsione, nieco krótsze lub równie długie jak kwiaty; większą ich część stanowi szeroki, silnie wypukły nerw środkowy, szerszy od błoniastego, białawego obrzeżenia.
Kielich 4-ząbkowy, głęboko podzielony, 1.5-2.0 (2.5) mm długości, przednie działki wąskoelipsoidalne, tylne szerokoelipsoidalne, zielone z wąskim błoniastym obrzeżeniem, zwykle nagie.
Rurka korony 1.8-2.0 mm długości, po stronie zewnętrznej naga, ząbki korony cztery, lancetowate do jajowatych, odgięte, żółtawobiałe do jasno brązowawobiałych, ok. 1 mm długości.
Nitki pręcików białawe do brązowawych, pylniki 0.6-0.8 (1.0) mm długości, wiotkie, początkowo białawe do jasnolila, potem żółtawe do brudnożółtych. Znamię słupka długie, dłuższe od korony.
Owoc torebka otwierająca się wieczkiem, ± stożkowata do elipsoidalnej, 2-4 mm długości, dłuższa od kielicha, brązowa do fioletowo nabiegłej; szew wieczka nieco poniżej połowy wysokości torebki, ale powyżej lub lub nieco poniżej ząbków kielicha, przez co zwykle wyraźnie widoczny; wieczko zwykle na całej długości równomiernie stożkowato zwężające ku szczytowi; torebka z (2) 4-14 (17) nasionami.
Nasiona (1.0) 1.2-1.8 (2.1) mm długości, formy eliptycznej ale z powodu wzajemnego ucisku w torebce, nieprawidłowo 3-5-graniaste, brązowe do ciemnobrązowych, promieniście pomarszczone, z kolistym znaczkiem na stronie brzusznej.
Kwitnienie od (maja)czerwca do października.
zmienność
Gatunek pospolity na terenie całego kraju, także w wyższych położeniach górskich.
Tereny ruderalne, pobocza dróg, pastwiska, tereny umiarkowanie wydeptywane, chwast (zwłaszcza w okopowych). Na glebach różnego typu ale z preferencją dla wilgotnych.
|
blaszka liściowa 3 (5)-nerwowa, stosunkowo cienka *blaszka liściowa 5-9 (11)-nerwowa, sztywno skórzasta
· Rośliny drobniejsze, 5-10 cm wysokości.
· Blaszka liściowa w nasadzie klinowato zwężona, zielona do jasnozielonej, ponad 2× tak długa jak szeroka; z 3 (5) nerwami, stosunkowo cienka; górna powierzchnia ± krótko owłosiona. · Pędy kwiatostanowe zwykle leżące i podnoszące się, najczęściej w nasadzie owłosione. · Kłos ku górze zwykle nie zwężający się, w czasie owocowania luźny i w nasadzie najczęściej przerywany. · Miejsce oddzielania się poniżej szczytów działek, słabo widoczne lub zupełnie zasłonięte; wieczko torebki w dole walcowate i dopiero wyżej nagle, łukowato zwęża się. · Nasiona 1.1-1.2 mm długości, w torebce 8-12 nasion. Solniska na Pomorzu Zachodnim. | ||
|
blaszka liściowa 5-9 (11)-nerwowa, sztywno skórzasta *blaszka liściowa 3 (5)-nerwowa, stosunkowo cienka· Rośliny często dość duże, (5) 10-30 (60) cm wysokości.
· Blaszka liściowa w nasadzie zwykle sercowata, rzadziej ucięta lub klinowato zwężona, zielona do szarozielonej, , najwyżej 1.5× tak długa jak szer., nieznacznie; z 5-9 (11)-nerwami, sztywno skórzasta; górna powierzchnia zwykle naga. · Pędy kwiatostanowe wzniesione do krótko podnoszących się, zwykle w nasadzie nagie. · Kłos ku górze powoli zwężający się, w czasie owocowania gęsty. · Miejsce oddzielania się wieczka dobrze widoczne ponad lub między szczytami działek; wieczko torebki zwykle już od nasady stopniowo zwężające się. · Dojrzała torebka 3-4.2 mm długości i 1.6-2 mm szerokości. Nasiona 1.3-1.6 mm długości i 0.7-1 mm szerokości, w torebce (4) 6-10 (13) nasion. ssp. major
Przydroża, miejsca ruderalne, pastwiska, pola, brzegi wód. | ||
wybrane okazy · selected collections ⇈
leg. Marek Snowarski
leg. Jarosław Makowski
/ogr. zielny; Niemcy/
/cv. Rubrifolia/
leg. Marek Snowarski
właściwości i zastosowanie
W medycynie ludowej stosowany były liście tego gatunku - analogicznie jak w przypadku ujętej w farmakopei babki lancetowatej (Plantago lanceolata).