fitosocjologia
Fitosocjologia zajmuje się też tworzeniem systemów klasyfikacji zbiorowisk roślinnych. W Polsce najczęściej przyjmowana jest metodologia fitosocjologiczna szkoły francusko-szwajcarskiej (Brauna-Blanqueta). Poniżej definiowane terminy należą do tej metodologii.
Praktyczne zastosowania fitosocjologii są głównie związane z tym, że fakt występowania na danym terenie fitocenozy będącej określonym zbiorowiskiem roślinnym jest czułym bioindykatorem (fitoindykatorem) warunków siedliskowych i procesów zachodzących w tym siedlisku.
fitocenoza
fitocenon
zbiorowisko roślinne
Fitocenoza to realnie istniejące, konkretne zbiorowisko roślinne będące roślinnym składnikiem pewnego konkretnego ekosystemu (biocenozy). W podobnych warunkach siedliskowych powstają podobne fitocenozy.
Określoną fitocenozę opisuje się przy pomocy zdjęcia fitosocjologicznego.
syntakson
syntaksonomia
Syntaksonomia to tworzenie (nazywanie, opis) syntaksonów i określanie ich pozycji w systemie sytaksonomicznym.
system klasyfikacji zbiorowisk roślinnych (system syntaksonomiczny)
Hierarchia w tym systemie ma 4 wymagana poziomy, od najwyższego idąc: klasa (Cl.), rząd (O.), związek (All.) oraz zespół (Ass.). Pozostałe poziomy systemu mają charakter pomocniczy i nie w każdym wypadku występują.
Wyróżnionym syntaksonem jest zespół (Ass.) - jego pozycja odpowiada pozycji gatunku w taksonomii. Syntaksony poniżej zespołu nie mają już własnych gatunków charakterystycznych.
skrót | syntakson | budowa nazwy | przykład |
Cl. | klasa Class |
końcówka -etea | Querco-Fagetea |
SubCl., SCl. | podklasa SubClass |
końcówka -enea | |
O. | rząd Order |
końcówka -etalia | Fagetalia sylvaticae |
All. | związek Alliance |
końcówka -ion | Alno-Ulmion |
SubAll., SAll. | podzwiązek SubAlliance |
końcówka -enion | Alnenion glutioso-incanae |
GrAss. | grupa zespołów | ||
Ass. | zespół Association |
końcówka -etum | Fraxino-Alnetum |
SubAss., SAss. | podzespół SubAssociation |
końcówka -etosum | |
Zb. | zbiorowisko | Galio odorati-Fagetum |
zespół
charakterystyczna kombinacja gatunków
gatunki diagnostyczne
Typowy płat danego syntaksonu jest dobrze opisywany przez charakterystyczną kombinację gatunków (ChSC) (gatunki diagnostyczne + towarzyszące o dużej stałości).
ChSC to zestaw składający się z:
1. gatunków charakterystycznych danego syntaksonu i gatunków charakterystycznych jednostek nadrzędnych,
3. gatunków towarzyszących o najwyższych stopniach stałości - występujących w ponad 60% badanych fitocenoz danego typu (IV i V stopień stałości) i/lub z III stopniem stałości.
W płatach zespołów przekształconych zanikają gatunki diagnostyczne na rzecz obcych danej fitocenozie. W fitocenozach przejściowych znajdą się gatunki ChSC z dwóch lub większej liczby jednostek syntaksonomicznych.
1. wyłączne lub prawie wyłączne występowanie w fitocenozach danego syntaksonu
lub
2. istotnie większy stopień stałości w danym syntaksonie
lub
3. występowanie z wyraźnie większą liczebnością lub wyższym pokryciem w fitocenozach danego syntaksonu
lub
4. osiąganie większego stopnia żywotności w fitocenozach danego syntaksonu.
Większe nasilenie tych cech określa większą wierność (Fi) danego gatunku. Wierność wiąże się ze stosunkowo węższą tolerancją danego gatunku na czynniki środowiskowe i optimum dla takiego gatunku wypada w warunkach fitocenozy jedynie określonego syntaksonu.
Dany gatunek może charakteryzować się wysoką wiernością na mniejszym terytorium niż zasięg danego syntaksonu, wtedy mówimy o gatunkach charakterystycznych regionalnie lub lokalnie.
Gatunek charakterystyczny określany jest jedynie przez wierność dla danego syntaksonu. Często są nimi gatunki rzadkie (o niskiej stałości), o małej liczebności w fitocenozach danego syntaksonu.
Najniższą jednostką systemu posiadającą jeszcze własne gatunki charakterystyczne jest zespół. Dla oznaczenia gatunków charakterystycznych stosuje się skróty, odpowiednio: ChAss. (gatunki charakterystyczne zespołu), ChAll. (gatunki charakterystyczne związku zespołów), ChO. (gatunki charakterystyczne rzędu zespołów), ChCl. (gatunki charakterystyczne klasy zespołów).
Gatunki przechodzące charakteryzują się niższą wiernością i występują w kilku syntaksonach grupowanych w jednostce nadrzędnej. Są one gatunkami charakterystycznymi tej jednostki nadrzędnej.
Syntaksony poniżej zespołu (Ass.) nie posiadają własnych gatunków charakterystycznych i są wyróżniane wyłącznie w oparciu o gatunki wyróżniające.
Gatunki przypadkowe, to takie gatunki niecharakterystyczne, które mają niski stopień stałości występowania w fitocenozach danego syntaksonu.
stałość
Trzeba dobrze zrozumieć znaczenie tej cechy - jest ona kluczowa dla innych ważnych definicji.
Stałość gatunku mówi o tym z jakim prawdopodobieństwem spotkamy dany gatunek w fitocenozach należących do danego syntaksonu. Np. mając zbadane kilkadziesiąt fitocenoz określonego typu, gatunki bardziej stałe spotkamy w większym procencie przebadanych fitocenoz danego typu.
Stałość ujmuje się w procentach i klasyfikuje w przedziałach skali I-V (każdy przedział to 20%, I 0%-20%, .., V >80%).
zdjęcie fitosocjologiczne
Wykonanie zdjęcia fitosocjologicznego polega na:
1. wyborze możliwie jednorodnego i reprezentatywnego płata roślinności danej fitocenozy, zdjęcie obejmujące niejednorodną roślinność (np. fragment lasu i przylegającej polany jednocześnie, roślinność strefy przejściowej dwóch fitocenoz), nie ma wartości fitosocjologicznej,
2. dobór odpowiedniej wielkości obszaru opisywanego zdjęciem; odpowiednia wielkość zależy od rodzaju fitocenozy, przede wszystkim od wielkości budujących ją roślin
dla pełnej charakterystyki danej fitocenozy (tj. aby możliwe było stwierdzenie większości występujących w niej gatunków) są to dość duże powierzchnie: w drzewiastych przyjmuje się że 500-2500 m2 (np. prostokąt 20×25 m i więcej - kształt powierzchni nie musi być regularny, zwłaszcza gdy jednorodny płat jest stosunkowo wąski), dla badania runa leśnego 100-400 m2 , murawy kserotermiczne 50-100 m2, zbiorowiska ruderalne i segetalne 25-100 m2, łąki i szuwary 10-25 m2 , pastwiska 5-10 m2 , zbiorowiska mchów i porostów 1-4 m2 [49s18]
gdy celem wykonania zdjęcia jest identyfikacja (oznaczenie) zbiorowiska stosowane powierzchnie mogą być mniejsze, mniejsza powierzchnia może też wynikać ze specyfiki zbiorowisk np. większość zdjęć w pracy /Brzeg, A., 2005 [62]/ ma rozmiar 5-20 m2
3. zanotowaniu danych ogólnych:
· dzień i dane osoby wykonującej zdjęcie,
· miejsce wykonywania zdjęcia - na tyle dokładnie aby można było w przyszłości ponownie wykonać zdjęcie tego samego płata roślinności, w przypadku powtarzania zdjęć należy możliwie trwale oznaczyć powierzchnię np. wbitymi w podłoże palikami i szkicem terenowym
· warunki fizyczne (wystawa (ekspozycja) i nachylenie stoku w stopniach, wysokość nad poziomem morza, ogólna charakterystyka podłoża, rodzaju gleby),
4. zanotowaniu warstwowości zbiorowiska, i procentowego pokrycia w każdej z warstw,
5. w każdej z warstw z osobna, spisania wszystkich występujących gatunków roślin z uwzględnieniem w charakterystyce: ilościowości i towarzyskości, co zapisuje się w formie np.:
warstwowość zbiorowiska
A - warstwa drzew
B - warstwa krzewów i podszytu
C - warstwa zielna
D - warstwa przyziemna, mchów i porostów
Dla każdej z warstw, w nagłówkowej części zdjęcia określa się zbiorcze pokrycie w procentach. Wszystkie warstwy zwykle występują w zbiorowiskach leśnych, w nieleśnych może brakować roślinności w warstwach A i B.
ilościowość
liczebność
pokrywanie
Ilościowość określa się w skali Braun-Blanquesta od 5 do 1 oraz symbolami +, r. I tak odpowiednio [49s23]:
5 - dany gatunek pokrywa 75-100% badanej powierzchni a liczba jego osobników jest dowolna,
4 - dany gatunek pokrywa 50-75% badanej powierzchni a liczba jego osobników jest dowolna
3 - dany gatunek pokrywa 25-50% badanej powierzchni a liczba jego osobników jest dowolna,
2 - dany gatunek pokrywa 5-25% badanej powierzchni a liczba jego osobników jest duża,
stopień 2 może być rozbity na bardziej szczegółowe klasy: (2b) pokrywanie 15-25%, (2a) pokrywanie 5-15%, (2m) pokrywanie <5% przy liczbie osobników ponad 50,
1 - dany gatunek pokrywa <5% badanej powierzchni lecz liczba jego osobników jest duża (5-50 okazów),
+ - pokrywanie przez dany gatunek jest nieznaczne a liczba osobników jest mała (2-5 okazów),
r - pokrywanie przez dany gatunek jest nieznaczne, występuje tylko 1 okaz.
towarzyskość
Towarzyskość określa się w pięciopunktowej skali Braun-Blanquesta (polskie opisy za [49]):
1 - osobniki rosną pojedynczo, odizolowane od siebie
2 - gatunek rośnie w grupach lub kępach
3 - gatunek rośnie w kępach tworzących małe płaty lub poduchy
4 - gatunek rośnie w większych płatach lub kobiercach, tworzy małe kolonie
5 - gatunek rośnie łanowo