Vaccinium myrtillus L. [🔉 wak·ci·ni·um *]

Krzewinki 20-50 (60) cm wysokości. Zdrewniałe pędy podziemne silne, długie, pokryte łuskowatymi liśćmi, z ich pachwin wyrastają korzenie przybyszowe i wzniesione, silnie rozgałęzione pędy nadziemne.

Gałązki ostro krawędziste, młode jasnozielone; nagie.

Liście okrągławojajowate do jajowatolancetowatych 6-20 (40) mm długości i 4-15 (30) mm szerokości, wierzchołek ± zaostrzony, u podstawy zaokrąglone i klinowato zbiegające w znikomy ogonek; nagie. Brzegiem drobno ząbkowane do piłkowanych, nie podwinięte. Obustronnie jasnozielone, trawiastozielone, od spodu bez wystających żyłek, stosunkowo delikatne. Jesienią czerwienieją i opadają na zimę.

Kwiaty zwieszone, wyrastają pojedynczo z pachwin liści jednorocznych pędów. Szypułki kwiatowe 3-6 mm długości, u ich nasady para łuskowatych podsadek. Mogą też wyrastać z pachwiny nowego długopędu.

Kielich znacznie zredukowany, z praktycznie niezaznaczonymi działkami.

Korona kulisto-beczkowata, (3) 3.5-5 (6) mm długości, biała lub zielonkawa, z różowym nalotem, ząbki korony bardzo krótkie , odwinięte na zewnątrz.

Pręciki ukryte w koronie,. Pylniki z dwoma rożkowatymi wyrostkami.

Szyjka słupka nieco wystaje poza koronę, słupek 4-5-komorowy.

Owocem jest kulista jagoda, (5) 7-10 mm średnicy, niedojrzała zielona, dojrzewając przybiera barwę czerwoną, dojrzała niebieskoczarna (u rzadkich form dojrzałe jagody są białawe, zielonawobiałe lub czerwone), zwykle owoszczona, miąższ czerwonofioletowy. Nasion ok. 20, brązowe, wydłużone, 1-1.5 mm długości.

Kwitnienie od (kwietnia)maja do czerwca. Owoce dojrzewają do (czerwca)lipca do września.

Gatunek pospolity na terenia całej Polski. Krzewinki wyrastają na glebach kwaśnych, ubogich, bogatych w humus, w lasach iglastych i liściastych, gdzie często są dominującym składnikiem runa leśnego i pokrywają duże obszary. Także poza lasami na wrzosowiskach, pastwiskach, na skałach.

Borówka czarna (Vaccinium myrtillus) jest gatunkiem zmiennym co do wysokości krzewinek, wielkości i kształtu liści. Z tego powodu, jak i z powodu mutantów o nietypowej barwie owoców, wyróżnia się szereg form i odmian.

Można spotkać mieszańca z borówką brusznicą (Vaccinium vitis-idaea) — borówka pośrednia (Vaccinium ×intermedium).

Jadalne owoce są dość słodkie, o przyjemnym kwaskowatym smaku. Są masowo zbierane, także dla przetwórstwa przemysłowego. Wyrabia się z nich dżemy, konfitury, soki, kompoty.

Zwyczajowe nazwy to czarna jagoda lub po prostu jagoda. Regionalnie (Małopolska i południowy Śląsk) używa się nazwy borówka — uwaga! termin borówka w zależności od regionu Polski może też odnosić się do „czerwonej jagody/borówki”, innego gatunku, czyli do borówki brusznicy (Vaccinium vitis-idaea). Używana też jest nazwa czernica i inne.

Borówka amerykańska to uprawiane odmiany i mieszańce wywodzące się od tego amerykańskiego gatunku borówki — borówki wysokiej (Vaccinium corymbosum). Mają podobnej formy ale znacznie większe owoce niż borówka czarna (Vaccinium myrtillus). Kwiaty wyrastają po kilka w groniastych kwiatostanach.

Czarnogranatowe owoce ma także łochynia — borówka bagienna (Vaccinium uliginosum), ich miąższ jest jednak zielonkawy a nie czerwony jak u czarnej jagody, owoce często są nieco wydłużone, gruszkowate lub elipsoidalne.

Borówki bagienne odróżnimy też po obłych, nie kanciastych pędach, poza jednorocznymi są one brązowe.

Liście są sinozielone, spodem szarozielone z wystającym żyłkowaniem.

W medycynie stosuje się:

• Myrtilli fructus recens (owoc borówki czernicy, świeży) — świeże lub zamrożone dojrzałe owoce tego gatunku
• Myrtilli fructus recentis extractum siccum raffinatum et normatum (wyciąg suchy oczyszczony i standaryzowany ze świeżych owoców borówki czernicy) otrzymany z powyższego surowca
• Myrtilli fructus siccus (owoc borówki czernicy, suchy) — wysuszone dojrzałe owoce tego gatunku
• dawniej stosowano też Folium myrtylli (liść borówki czernicy), mają one jednak niekorzystne działanie (spadek wagi ciała, anemia, żółtaczka) [339]