Salix fragilis L. [🔉 sa·liks *]

Drzewo wysokości 8-15 (20) m; pień krótki, krzywy, do 50 cm średnicy, pierwsze gałęzie nisko, korona rozłożysta, rzadka, o grubych, krzywych gałęziach. Kora gruba, wcześnie podłużnie bruzdowana (już na 4-letnich gałązkach), u starszych głęboko spękana, ciemnoszara. Twardziel brązowa, biel żółtawa.

Pędy jednoroczne zupełnie nagie, jasne oliwkowożółte, szarozielonożółtawe, bardzo łatwo wyłamują się u nasady (także starsze pędy).

Pączki nagie, brązowawe, na wierzchołku często zaschnięte, sczerniałe, 4-6 mm długości, liściowe i kwiatowe takie same.

Przylistki lancetowate (na silnych pędach zakrzywiono półsercowate [86.5]), u nasady z licznymi gruczołkami, szybko opadają.

Ulistnienie ogólnie żółtawozielone. Ogonek liściowy (8) 10-13 (15) mm długości, z dwoma gruczołkami u nasady blaszki. Blaszka liściowa wąsko lancetowata, duża, (6) 7-10 (15) cm długości i 15-20 (25) mm szerokości; sztywna; brzegiem odlegle piłkowana i z gruczołkami (te zwykle umieszczone na szczycie ząbka); z obu stron naga (także młode liście); górna powierzchnia ciemnozielona, błyszcząca; spód szarozielony; żyłki boczne odchodzą od głównej pod kątem ok. 45°.

Kotki na szypułce, u nasady z kilkoma liściowatymi, całobrzegimi podsadkami, wąskocylindryczne, 15-50 mm długości męskie ok. 10 mm grubości, żeńskie ok. 8 mm grubości. Gruczołki miodnikowe po dwa w kwiecie, przyosiowy krótkojajowaty, odosiowy walcowaty. Przysadki nietrwałe, podługowate do elipsoidalnych, żółtozielone, gęsto, biało owłosione, włoski jedwabiste, proste.

W kwiatach męskich dwa pręciki, ich nitki w nasadzie krótko owłosione.

W kwiatach żeńskich słupek na krótkiej stopce, prawie siedzący; zalążnia naga; szyjka krótka, znamiona dwa odgięte od siebie, podzielone.

Torebki nagie, pękające płaty lekko zawijają się, na każdym płacie zwykle cztery zawiązki nasion.

Kwitnienie w kwietniu-maju, zwykle równocześnie z listnieniem. Żyje do 60 lat, dojrzewa w 8-10 roku od skiełkowania.

Gatunek o niewielkiej zmienności która dotyczy wyłącznie wielkości liści.

Przy oznaczaniu sprawia kłopot powszechne występowanie mieszańców z wierzbą białą (Salix alba) ≡ wierzba wyniosła (Salix ×rubens) o różnym stopniu wyrażenia cech pośrednich między gatunkami rodzicielskimi.

Pospolita na niżu, na pogórzu i w niższych położeniach górskich, w przybrzeżnych zadrzewieniach i zaroślach przy potokach i rzekach oraz przy rożnego rodzaju ciekach i zbiornikach wodnych.

Na glebach przepuszczalnych, także kamienistych, wilgotnych, znosi krótkotrwałe zalewy. Światłożądna, nie znosi zacienienia.

Gatunek charakterystyczny (Ch.) dla:

Potężne drzewo, pień prosty, do 1 m średnicy, korona gęsta, gałęzie cienkie odchodzące pod ostrym kątem. Kora długo gładka, potem podłużnie bruzdowana. Pędy jednoroczne niezbyt gęsto, przylegająco owłosione, brązowożółte do czerwonobrązowych, rzadziej żółte, pomarańczowe lub czerwone.

Przylistki równowąskolancetowate (lancetowato szydlaste). Ulistnienie z niebieskawym odcieniem. Liście z obu stron jedwabiście przylegająco owłosione.

Przysadki żółtozielone z przewagą włosków powyginanych. Torebki nagie, na każdym płacie po 6-8 zawiązków nasion. Kwitnienie w kwietniu-maju, równocześnie z listnieniem.

Pospolita na niżu, rzadko na pogórzu, w górach brak. W lasach łęgowych i w przybrzeżnych zadrzewieniach większych rzek, na glebach żyznych, głębokich.

Bardzo częsty mieszaniec o cechach pośrednich pomiędzy gatunkami rodzicielskimi. W szczególności liście spodem mniej lub bardziej owłosione, łysiejące.

Salix alba vs. S. fragilis (porównanie wierzby białej i kruchej)

W medycynie stosuje się Salicis cortex (kora wierzby) i Salicis corticis extractum siccum (wyciąg suchy z kory wierzby) — cała lub rozrobniona wysuszona kora młodych gałęzi lub całe wysuszone gałązki różnych gatunków z rodzaju wierzba (Salix), m.in. wierzba purpurowa (Salix purpurea), wierzba wawrzynkowa (Salix daphnoides), wierzba krucha (Salix fragilis).

Kora wchodzi w skład Species antipyreticae (zioła przeciwgorączkowe) i Species antirheumaticae (zioła przeciwreumatyczne).