Narcissus [🔉 nar·cis·sus]

W precyzyjnej terminologii botanicznej określenie żonkil odnosi się do praktycznie nieuprawianego w Polsce gatunku narcyz żonkil (Narcissus jonquilla).

Odmiany z tej grupy są stosunkowo słabo mrozoodporne i praktycznie nie spotykane w Polsce.

Narcyzy to byliny cebulowe uprawiane w tysiącach odmian jako ozdobne, wieloletnie kwiaty ogrodowe. W zależności od odmiany mają od 15 do 80 cm wysokości.

Narcyzy uprawia się jako wczesnowiosenne kwiaty na rabatach bylinowych, przy krzewach i drzewach. Najlepiej wyglądają w większych grupach lub na większej powierzchni. Można użytkować na kwiat cięty. Nie wpływa to istotnie na pogorszenie kondycji tych roślin. Wiele odmian i gatunków to kolekcjonerskie, niewysokie rośliny do ogrodów skalnych. Można je uprawiać w pojemnikach; przy takiej uprawie należy zimować w sposób który zabezpieczy cebule przed mrozami np. doniczki mogą być zadołowane i okryte lub zimowane w nieogrzewanym pomieszczeniu ale w temperaturze nieco powyżej 0°C, nie nazbyt wysokiej.

Narcyzy kwitną wczesną wiosną, w kwietniu lub na początku maja. W okresie letnim liście zamierają a cebule przechodzą okres spoczynku. Ponowny rozwój zaczyna się jesienią (tworzenie korzeni, przygotowanie do wiosennego kwitnienia). Cykl rozwojowy narcyzów jest więc analogiczny do takich uprawianych bylin cebulowych jak tulipan (Tulipa) i lilia (Lilium). W cieplejszym klimacie, z łagodniejszą zimą, niektóre gatunki i odmiany narcyzów kwitną jesienią, pomiędzy wrześniem a grudniem.

Stanowisko słoneczne lub nieco ocienione. Korzenie narcyzów są grube i mięsiste, 15-20 cm długości, liczne, wyrasta ich do 50 szt. Z uwagi na to, że same cebule są dość zagłębione (ok. 15 cm od powierzchni ziemi), to zasadnicza masa korzeni znajduje się do głębokości 35 cm — wynika stąd konieczność głębokiej uprawy gleby i nie może być ona podmokła. Narcyzy nie są zbyt wymagające co do żyzności i typu gleby. Odczyn gleby lekko kwaśny lub obojętny.

W okresie wegetacji wiosną, w razie suszy, wymagają solidnego podlania, tj. w dawce ponad 25 litrów na m²; podlewa się nieczęsto, za to obficie. Garść ziemi, pobrana z głębokości 25-30 cm po ściśnięciu w dłoni, musi być wilgotna, zbyt sucha rozsypie się po ściśnięciu w dłoni, wilgotna rozpadnie na kilka dużych brył. Nie podlewa się od końca maja, aby nie przeszkadzać w zakończeniu wegetacji. Podlanie jest korzystne, w razie suszy, także w końcu sierpnia. Jest to okres kiedy po spoczynku letnim cebule zaczynają się ukorzeniać.

Kwitnienie uprawianych u nas narcyzów ma miejsce wiosną, zależnie od odmiany i pogody, w kwietniu do początku maja. Cięcie na kwiat nie wpływa znacząco na kondycję cebul. Jeśli kwiaty nie są cięte, to po kwitnieniu warto obciąć same kwiaty (z pozostawieniem pędu kwiatostanowego), wpływa to korzystnie na kondycję cebul.

Okres spoczynku letniego trwa od zaniku liści do drugiej połowy sierpnia, gdy zaczynają się rozwijać nowe korzenie.

Większość odmian jest niepewnie mrozoodporna. W razie wątpliwości wskazane jest solidne okrycie na zimę. Należy robić je późno, gdy gleba już przemarzła i wcześnie na przedwiośniu zdejmować, aby nie sprowokować jesiennego lub zbyt wczesnego wiosennego wzrostu liści ponad powierzchnię gleby

W uprawie amatorskiej, rośliny uprawia się przez kilka lat bez wykopywania. Jeśli jest potrzeba pozyskania cebul lub odnowienia nasadzenia, cebule wykopuje się na początku lata, gdy liście żółkną a korzenie zamierają. Zwykle jest to koniec czerwca lub początek lipca.

Cebule narcyzów powinny być sadzone wcześnie, najlepiej w drugiej połowie sierpnia.

Rozmnażanie narcyzów prowadzi się na drodze wegetatywnej, przez podział klona cebul lub oddzielanie dojrzałych, słabo zrośniętych cebul przybyszowych. Rozwój cebul przybyszowych, od założenia pomiędzy mięsistymi łuskami, do pojawienia się na zewnątrz trwa 2-3 lata; w korzystnych warunkach tworzą się dość duże i liczne.

Jest możliwe (acz kłopotliwe w warunkach amatorskich) rozmnażanie z sadzonek łuskowych, systemem podobnego rodzaju jak w przypadku lilii (Lilium).

Żonkile to w potocznej polszczyźnie nazwa synonimiczna dla narcyza, obejmująca odmiany z pojedynczym dużym żółtym kwiatem o żółtym trąbkowatym przykoronku (np. narcyz trąbkowy (Narcissus pseudonarcissus)). W potocznej polszczyźnie nazwa narcyz odnosi się do odmian o białej koronie zewnętrznej (np. Narcissus poeticus) i rozmaicie zabarwionym przykoronku.

W precyzyjnej terminologii ogrodniczej (rzadko używanej) żonkile to grup odmian uprawnych (tzw. "mieszańce jonquilla); charakteryzujących się między innymi obecnością jednego lub kilku, 2-5(8), kwiatów na pędzie. Kwiaty zwykle są pachnące, mają ±odgięte listki okwiatu i szeroki, stosunkowo płaski przykoronek. Liście są bardzo wąskie, prawie wałeczkowate. Odmiany z tej grupy są stosunkowo słabo mrozoodporne i praktycznie nie spotykane w Polsce.

W uprawie znajduje się ponad 10 tysięcy form i odmian narcyzów. Ze względów praktycznych podzielone są na kilkanaście grup:

2 · Large-cupped Daffodil Cultivars — narcyzy wielkoprzykoronkowe — pędy z jednym kwiatem; długość przykoronka dłuższa niż 1/3 długości listów korony ale nie dłuższa od nich

4 · Double Daffodil Cultivars — narcyzy pełnokwiatowe — pędy z jednym lub wieloma kwiatami; podwojone okółki korony i/lub przykoronka

6 · Cyclamineus Daffodil Cultivars — mieszańce cyclamineus — nawiązujące cechami do narcyza cyklamenowego (Narcissus cyclamineus) — pęd z jednym kwiatem; listki okwiatu wyraźnie odgięte, przykoronek zwykle długi i wąski; kwiat na bardzo krótkiej szypułce (odcinek powyżej podsadki) i pod ostrym kątem do pędu

7 · Jonquilla and Apodanthus Daffodil Cultivars — mieszańce jonquilla — nawiązujące cechami do gatunków z sekcji Jonquilla lub Apodanthi. Pędy z 1-5(8) kwiatami; listki okwiatu ±odgięte lub rozpostarte; przykoronek zwykle szerszy niż dłuższy; kubkowaty, lejkowaty lub cylindryczny ale w górze nagle rozszerzający się; kwiaty przeważnie pachnące. Grupa dzielona jest na podgrupy: a) długoprzykoronkowa, przykoronek dłuższy jak 2/3 listka okwiatu; b) krótkoprzykoronkowa, przykoronek krótszy niż 2/3 listka okwiatu