cechy charakterystyczne
Łuski spodu pędów bez wyraźnego nalotu woskowego; są jaśniej zielone lub żółtozielone niż góra pędu. Łuski boczne zwykle z zaokrąglonymi bokami i krótkimi, zakrzywionymi ku osi pędu końcami. Łuski środkowe z wyraźnymi, przeświecającymi wypukłymi gruczołkami żywicznymi.
Szyszki 8-10 mm długości, zwykle z 3-5 parami łusek, z drobnymi hakowatymi przydatkami.Drzewo do 20 m wysokości o dość wąskiej koronie; w odmianach o różnym pokroju i sile wzrostu, także krzewiaste. Pędy przewodnie spłaszczone i gęsto pokryte łuskami.
Szyszki 8-10 mm długości, zwykle z 3-5 parami łusek, z drobnymi hakowatymi przydatkami.
występowanie
Różne parametry ekologiczne, z objaśnieniem - opisowym rozwinięciem tekstowym, są podane tekstem po zalogowaniu.
- wnika do siedlisk/zbiorowisk: antropogenicznych · częściowo przeobrażonych · o charakterze naturalnym
właściwości i zastosowanie
Gatunek ten, szczególnie odmiany silniej rosnące jest dobrym materiałem na żywopłoty. Dzięki zwartości daje całoroczną, zieloną osłonę. Można stosować na żywopłoty nieformowane różnej wysokości (0.5-4 m wysokości, zależnie od rosłości odmiany). Dobrze znosi przystrzyganie i cięcie i daje gęste żywopłoty formowane (0.5-3 m wysokości). Niskie odmiany o pokroju kulistym zalecane do ogrodów japońskich. Niskie i rozpostarte odmiany można stosować jako krzew okrywowy i do kobierców w miejscach ocienionych.
Cała roślina śmiertelnie trująca. Do zatrucia może dojść wskutek stosowania preparatów z tui w celach poronnych. Czynnikiem toksycznym jest tujon. Działa silnie drażniąco miejscowo na błony śluzowe i skórę. Działa pobudzająco, a następnie depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, uszkadza narządy miąższowe (wątrobę, nerki), ma depresyjny wpływ na serce.Najczęściej uprawiany u nas wiecznie zielony „iglak” w wielu odmianach różniących się pokrojem, wysokością, barwą i formą łusek. Gatunek występuje na wschodzie Ameryki Północnej, jako drzewo o wąskiej koronie, do 20 m wysokości; rośnie przeważnie na glebach mniej lub bardziej podmokłych, wilgotnych. Uprawiane odmiany są zwykle znacznie niższe, pokrój może być od wąskostożkowatego do jajowatego a nawet kulistego u form krzaczastych, bez wyróżniającego się przewodnika. Odmiany młodociane i przejściowe mają w miejsce łusek liście igiełkowate, co nadaje pełniejszą, puszystą fakturę krzewu lub drzewka. Ciekawie wyglądają odmiany o mniej lub bardziej złocistożółtym zabarwieniu łusek.
wymagania i uprawa
Z uwagi na wysokie wymagania wodne i płytki system korzeniowy, na glebach okresowo zbyt suchych mogą zasychać końcówki gałęzi a nawet całe egzemplarze. Zwłaszcza grozi to w miejscach przewiewnych, narażonych na suche wiatry; bezpieczniejsze są rośliny rosnące w grupach z innymi drzewami i krzewami. Z tego też względu wysokie egzemplarze drzewiaste mogą być wywracane przez wichurę.
Egzemplarze drzewiaste przez pierwsze 15-20 lat rosną szybko, w Polsce w wieku 30-40 lat osiągają 15-17 m. Najstarsze egzemplarze w Polsce (Kórnik) mają ponad 20 metrów i 40-50 cm średnicy pnia.
Przeważnie wystarczająco mrozoodporny dla uprawy na terenie Polski; niektóre odmiany mogą być mniej mrozoodporne. Odmiany o pokroju krzaczastym lub szerokim mogą się rozłamywać przy większym obciążeniu śniegiem. Pomocne jest związywanie ich na zimę. Silniejsze lub słabsze brunatnienie łusek w okresie przed- i zimowym jest zjawiskiem naturalnym i ustępuje wiosną.
Odmiany różnią się rosłością i pokrojem (karłowe, krzaczaste obok drzewiastych). Niektóre odmiany o charakterze młodocianym (juwenilnym, tj. z igiełkowatymi liśćmi w miejsce łuskowatych) lub o charakterze przejściowym.Stanowisko słoneczne, szczególnie w przypadku odmian złocistych; stosunkowo dobrze znosi zacienienie ale wygląda wtedy mniej dekoracyjnie. Gleba przeciętna, ważne jest aby była wilgotna, najlepiej rośni na żyznych, o odczynie obojętnym lub zasadowym. Odporny na zanieczyszczenie powietrza w miastach.
Egzemplarze drzewiaste przez pierwsze 15-20 lat rosną szybko, w Polsce w wieku 30-40 lat osiągają 15-17 m. Najstarsze egzemplarze w Polsce (Kórnik) mają ponad 20 metrów i 40-50 cm średnicy pnia.
Odmiany różnią się rosłością i pokrojem (karłowe, krzaczaste obok drzewiastych). Niektóre odmiany o charakterze młodocianym (juwenilnym, tj. z igiełkowatymi liśćmi w miejsce łuskowatych) lub o charakterze przejściowym.
⇈🌱🌸 opcje Bazaru
odmiany (form i odmian #59) analiza dostępności roślin
- ▫ Polish Gold → ‘Aurescens’ — odmiana początkowo niemal kolumnowa, potem wąskostożkowata, do 10 m; gałązki wiosną i na początku lata instensywnie złocistożółte, potem trwale żółte lub żółtawe, intensywniej w pełnym słońcu i na optymalnym siedlisku; mrozoodporna; podobne odmiany to 'Europe Gold', 'Sunkist' [A. Wróblewski, Kórnik, 1932]
- ▫ Golden Smaragd → ‘Janed Gold’ — igły żółte; pochodzi od Smaragd
- Robusta → ‘Wareana’ — krzew lub niskie drzewo do 10 m wysokości, początkowo szybko rosnąca, potem wolno; korona regularna, gęsta, szerokostożkowata lub kopulasta z zaokrąglonym wierzchołkiem; gałązki wachlarzowate, gęste, grube, silnie spłaszczone, jasnozielone do szarozielonych, matowe; bardzo dawna odmiana; rozmnażana z nasion dość dobrze powtarza cechy; do sadzenia pojedynczo lub w niskich żywopłotach
- ▫ Lutescens → ‘Wareana Lutescens’ — zbliżona do 'Wareana' ale gałązki bladożółte, jesienią i zimą bielejące; pokrój szerokostożkowaty z zaokrąglonym wierzchołkiem lub cylindryczny; wolno rosnąca; gałązki krótkie, wachlarzykowate, ustawione prawie poziomo, ±dachówkowato ułożone; do sadzenia pojedynczo lub w niedużych grupach
- ▫ Spihlmannii → ‘Globosa’ — w początkowych okresie korona regularnie kulista, gęsta, do 1.5 m wysokości; wolno rosnąca; stare krzewy zwykle nieregularne; gałązki drobne, wachlarzowate, jasnozielone, zimą szarozielone; nazwa używana też dla różnych odmian o kulistym pokroju
- ◔ Dark Embers → ‘Lesdama’ — igły b. ciemne, kora pomarańczowa; pochodzi od Smaragd #3
- ‘Aureospicata’ — odmiana szybko rosnąca, drzewiasta, 12-15 m, korona stożkowata, gęsta, regularna, długo ugałęziona do samej ziemi, gałęzie wyprostowane; gałązki grube, zielone, błyszczące, na końcach złocistożółte w strefie przyrostu; wysoce mrozoodporna; prawdopodobnie mieszaniec żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis) i żywotnika olbrzymiego (Thuja plicata) ⇒ żywotnik Senety (Thuja ×senetana)
- ▫ ‘Aurescens’ (Polish Gold) — odmiana początkowo niemal kolumnowa, potem wąskostożkowata, do 10 m; gałązki wiosną i na początku lata instensywnie złocistożółte, potem trwale żółte lub żółtawe, intensywniej w pełnym słońcu i na optymalnym siedlisku; mrozoodporna; podobne odmiany to 'Europe Gold', 'Sunkist' [A. Wróblewski, Kórnik, 1932]
- ‘Bablin’
- ‘Bodmeri’ — osobliwa odmiana; krzew lub niskie drzewko, 2-4 m, korona wąskostożkowata; gałęzie boczne krótkie, grube, luźno ustawione na pniu; gałązki "monstrualne", zgrubiałe, ustawione w kilku płaszczyznach, gęsto pokryte ciemnozielonymi, łuskowatymi igłami; u starszych okazów liczne obumarłe, opadające gałązki
- ○ ‘Brabant’ — szybko rosnąca, piramidalna; żywopłotowa #2
- ▫ ‘Brobeck's Tower’ — karłowa, wąskokolumnowa
- ▫ ‘Cloth of Gold’
- ▫ ‘Columna’ — niskie drzewo, do 5 m, korona bardzo regularna, wąska, kolumnowa, z tępym wierzchołkiem; szybko rosnąca, starsze łatwo się rozłamują lub wywracają; gałęzie boczne krótkie, poziomo ustawione; gałązki ciemnozielone, nieco błyszczące; obficie zawiązuje szyszki; rozmnażana z nasion w wysokim procencie powtarza cechy odmiany [Späth, Berlin, pocz. XX w.]
- ‘Danica’ — regularnie kulista, karłowa, do 40-50 cm wysokości i tej samej szerokości, wolno rosnąca; gałązki b. gęste, ± pionowe, zimą nieco brunatniejące; podobna do 'Hoseri' [Jensen, Dania, 1948]
- ▫ ‘Danica Aurea’
- ‘Douglasii Pyramidalis’ — odmiana drzewiasta, do 12 m, korona wąska, stożkowata do kolumnowej, luźno ugałęziona; gałęzie bardzo krótkie, odstające i wzniesione; gałązki kędzierzawe, skrócone, ciemnozielone, część głębiej w koronie brązowieje, obumiera i opada, z czasem korona rzadka, przejrzysta, z wiekiem przez to mniej efektowana; podobna do 'Cristata' i 'Spiralis'
- ‘Ellwangeriana’ — odmiana o charakterze przejściowym; początkowo krzaczasta, szerokostożkowata, w starszym wieku wysokości kilku metrów, nieregularna, z kilkoma przewodnikami; delikatniejsza i z drobniejszymi łuskami niż u typu, w miejscach ocienionych z igłami i igiełkowatymi łuskami; ulistnienie szarozielone, w zimie brunatniejące; podobna do 'Ericoides'; dawniej często stosowana na żywopłoty, jest delikatna, łatwo rozłamywana pod ciężarem śniegu, przydatna na żywopłoty do 1.5 m
- ‘Ellwangeriana Aurea’ — odmiana o charakterze przejściowym, młode okazy z przewagą igieł; mutant 'Ellwangeriana' o początkowo czerwonawo-żółtawych liściach, żółte także w sezonie; powoli rosnąca; stare okazy 2-3 m wysokości; umiarkowanie mrozoodporna
- ‘Ericoides’ — krzaczasta odmiana o charakterze młodocianym, wyłącznie z igłami, te miękkie, delikatne, nakrzyżległe, skierowane do przodu, 6-8 mm długości, matowozielone lub szare, spodem bez woskowych pasków; pokrój delikatny, cienkie gałązki; długo niska, zaokrąglona, do 1 m wysokości, w starszym wieku wykształca kilka przewodników, nieregularna, osiąga 3 do ponad 5 m wysokości, niektóre gałęzie zamierają, jest wtedy mało atrakcyjna; nie zawiązuje szyszek; przed zimą brunatnieje, w sezonie powraca zielona barwa; wymaga wyższej wilgotności powietrza, łatwo zasycha
- ▫ ‘Europe Gold’ — podobna do 'Aurescens' ale o silniejszym wzroście i z początkowo intensywniej złotożółtymi gałązkami
- ‘Filiformis’ — krzew lub niskie drzewko do 3 m; korona rzadka, nieregularna; pędy nitkowate, długie zwisające, z wąskimi spłaszczonymi igłami, w parach, rzadko rozmieszczonymi; na bocznych, spłaszczonych rozgałęzieniach igły łuskowate, szarozielone, zimą brązowozielone; osobliwa odmiana ogrodowa dla kolekcjonerów
- ▫ ‘Globosa’ (Spihlmannii) — w początkowych okresie korona regularnie kulista, gęsta, do 1.5 m wysokości; wolno rosnąca; stare krzewy zwykle nieregularne; gałązki drobne, wachlarzowate, jasnozielone, zimą szarozielone; nazwa używana też dla różnych odmian o kulistym pokroju
- ○ ‘Golden Globe’ — kulista; igły żółte #2
- ○ ‘Golden Tuffet’ — karłowa; igły ciemnożółte #2
- ▫ ‘Green Rocket’
- ▫ ‘Grupa Fastigiata’ — odmiany wąskostożkowata, silnie rosnące, do 10 (15) m
- ‘Herzberg’
- ▫ ‘Holmstrup’ — odmiana wąskostożkowata, regularna, wolno rosnąca, gęsta, do 3-4 m wysokości; łuski ciemnozielone także zimą; być może mieszaniec żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis) i żywotnika olbrzymiego (Thuja plicata) ⇒ żywotnik Senety (Thuja ×senetana)
- ○ ‘Hoseri’ — kulista; karłowa, bardzo powoli rosnąca, do 50 (80) cm wysokości, rozgałęzienia wachlarzykowate, w formie małych lejków, b. gęsto ułożonych; dawna odmiana polska [A. Wróblewski, Ogrody Kórnickie, 1927] #2
- ‘Hoveyi’ — krzew dość silnie rosnący, do 2 m; korona regularna, jajowata, z wiekiem może być zniekształcona; gałęzie wyprostowane, wachlarzowato ułożone silnie spłaszczone, jasnozielone gałązki
- ▫ ‘Janed Gold’ (Golden Smaragd) — igły żółte; pochodzi od Smaragd
- ▫ ‘Kary’ — karłowa; czarcia miotła od odmiany 'Smaragd'
- ▫ ‘King of Brabant’ — gęściejsza i regularniejsza niż Brabant
- ▫ ‘Kórnik’
- ▫ ‘Krakus’
- ▫ ‘Krasnal’ — miniaturowa, do 50 cm [B.J. Szmit]
- ▫ ‘Latvia’
- ◔ ‘Lesdama’ (Dark Embers) — igły b. ciemne, kora pomarańczowa; pochodzi od Smaragd #3
- ▫ ‘Little Champion’
- ▫ ‘Little Giant’
- ▫ ‘Magdalena’ — kulista; igły żółte, biało pstre
- ‘Mr Bowling Ball’ — niska, zwarta, 50 cm wysokości i 70 cm średnicy; ulistnienie ciemnozielone
- ○ ‘Ohlendorffii’ — jajowata; pędy długie, sznurkowate #2
- ▫ ‘Pendula’ — pokrój płaczący; pędy zielone
- ▫ ‘Pyramidalis Compacta’
- ‘Recurva Nana’ — b. wolno rosnąca, karłowa, do 1.5 m; pokrój nieregularny, szerokostożkowaty lub kulisty; gałązki wyprostowane, o zwisającym wierzchołku, często skręcone, jasnozielone, zimą brązowiejące
- ○ ‘Rheingold’ — pochodzi od ‘Ellwangeriana Aurea’; wolniej rosnąca, karłowata, krzaczasta, początkowo z miękkimi, złocistymi igłami; strzyżone dłużej utrzymują cechy młodociane [Ellwangeriana Rheingold] #2
- ▫ ‘Salland’
- ○ ‘Selena’ — kulista; do 1.5 m wysokości; kolor żółtoseledynowy #2
- ◔ ‘Smaragd’ — korona regularna, wąskostożkowata lub cylindryczna, zwarta, do 3-4 m wysokości; podobna do 'Columna', ale zawiązująca nieliczne szyszki, co jest jej zaletą; igły soczysto zielone, także zimą; gałązki u młodych okazów ustawione pionowo, połyskujące; polecana na żywopłoty; prawdopodobnie mieszaniec żywotnika zachodniego (Thuja occidentalis) i żywotnika olbrzymiego (Thuja plicata) ⇒ żywotnik Senety (Thuja ×senetana) [Dania, 1950] #3
- ▫ ‘Smaragd Light’
- ○ ‘Smaragd Variegata’ — piramidalna; pędy soczysto zielone, biało cętkowane, wyraźniejsze wiosną #2
- ▫ ‘Smaragd Witbount’
- ▫ ‘Spiralis’
- ‘Stolwijk’ — pokrój krzewiasty, szerokostożkowaty, gęsty; końce rozgałęzień złocistożółte, najpełniej wybarwione na majowych przyrostach, potem jasnozielone [Holandia]
- ▫ ‘Sunkist’ — wolno rosnąca; pokrój krzewiasty, szerokostożkowaty, gęsty, do 2 m wysokości; gałązki złocistożółte, zimą brązowiejące w części wierzchołkowej; do sadzenia w pełnym słońcu (warunek ładnego wybarwienia) [Holandia]
- ○ ‘Teddy’ #2
- ‘Umbraculifera’ — kulisto-spłaszczona, parasolowata, młode prawie kuliste, potem płaskokuliste, bardzo gęste, do 1 (2) m wysokości, regularne także w starszym wieku; młode rozgałęzienia płaskie, wachlarzowate, ustawione pionowo, u starszych roślin ukośne, końce gałązek zwieszone; barwa charakterystyczna, jasnozielona, niebieskozielono owoszczona, zimą brunatna
- ‘Wagneri’ — wąskojajowata, do kilku m wysokości; wszystkie rozgałęzienia ±płaskie, pionowe, u starych egzemplarzy na końcach nieco zagięte, zwisające; łuski drobne, delikatne, ciemnozielone; odporna na suszę, mrozy i wiatry
- ‘Wareana’ (Robusta) — krzew lub niskie drzewo do 10 m wysokości, początkowo szybko rosnąca, potem wolno; korona regularna, gęsta, szerokostożkowata lub kopulasta z zaokrąglonym wierzchołkiem; gałązki wachlarzowate, gęste, grube, silnie spłaszczone, jasnozielone do szarozielonych, matowe; bardzo dawna odmiana; rozmnażana z nasion dość dobrze powtarza cechy; do sadzenia pojedynczo lub w niskich żywopłotach
- ▫ ‘Wareana Lutescens’ (Lutescens) — zbliżona do 'Wareana' ale gałązki bladożółte, jesienią i zimą bielejące; pokrój szerokostożkowaty z zaokrąglonym wierzchołkiem lub cylindryczny; wolno rosnąca; gałązki krótkie, wachlarzykowate, ustawione prawie poziomo, ±dachówkowato ułożone; do sadzenia pojedynczo lub w niedużych grupach
- ▫ ‘Waxen’
- ▫ ‘Woodwardii’ — wolno rosnący krzew do 2 m; pokrój regularny, zwarty, kulisty, jak 'Globosa' ale gęściejszy i odporniejszy na deformację; ciemnozielona także zimą; stara odmiana
- ◔ ‘Yellow Ribbon’ — stożkowata; kolor złotożółty #3
wybrane okazy · selected collections⇈
leg. Marek Snowarski
/Park Grabiszyński, Wrocław/ #6, 3.3D
leg. Marek Snowarski
/Wrocław/ #11, 7.3D
leg. Barbara Łotocka #3
leg. Barbara Łotocka #2
leg. Marek Snowarski
/Kościerzyna, cmentarz przy ul. Kaplicznej/ #4
leg. Barbara Łotocka #1
leg. Marek Snowarski
/Ogród Botaniczny PAN w Powsinie/ #6
nomenklatura, etymologia
ℹ️
⇈
poznanie znaczenia i pochodzenia nazwy ułatwia jej zapamiętanie
zachodni; lat. occidens, -entis - zachód
w starożytnej Grecji to nazwa drzewa cenionego dla intensywnie aromatycznego drewna i żywicy (sandarak) w ofiarnych kadzidłach; żywica używana do produkcji werniksów; Tetraclinis articulata (Vahl) Mast. (cyprzyk czteroklapowy) ≡ Callitris quadrivalvis Rich. et A. Rich. [459s1939]; obecnie gatunek ten nie należy do rodzaju żywotnik (Thuja) ale dał mu nazwę
