Fagus sylvatica L. s.str. [🔉 * syl·wā·ti·ka]

Drzewo 30(35) m wysokości; korona gęsta; u drzew rosnących swobodnie szeroka, kopulasta, nisko osadzona na pniu i z potężnymi konarami; u drzew rosnących w zwarciu pień wysoki, gonny. Kora bardzo długo gładka, jasnoszara.

Liście jajowate do eliptycznych, 5-10 cm długości, prawie całobrzegie do odlegle falisto ząbkowanych. Początkowo wraz z ogonkiem jedwabiście owłosione, dojrzałe wyłysiałe z długimi włoskami tylko na nerwach spodniej strony liścia; wierzchem ciemnozielone, błyszczące, spodem jaśniejsze, matowe. Przylistki długie i wąskie, odpadają na samym początku rozwoju liści.

Owocem są trójgraniaste orzeszki, w liczbie 2(3) w zdrewniałej okrywie z kolczastymi wyrostkami, dojrzałe wypadają z okrywy. Obfite owocowanie powtarza się raz na 5-8(10) lat. Miąższ bukwi (po wyjęciu z łupiny) jest jadalny i dość smaczny (choć nieco cierpkawo-gorzkawy).

Gatunek o szeroki europejskim zasięgu. W Polsce przebiega północno-wschodnia granica zasięgu tego gatunku. Poza tym częsty, zwłaszcza na południu kraju i na Pomorzu. W centralnej Polsce występowanie buka ograniczają niskie opady.

Gatunek charakterystyczny (Ch.) dla:

Gatunek wyróżniający (D.) dla:

Drzewa bardzo dobrze prezentują się sadzone pojedynczo lub w luźnych grupach na odkrytej przestrzeni. Rosną szybko i są długowieczne. Efektowny jest pokrój (szeroka, nisko osadzona gęsta korona) i jasna kora pnia i gałęzi; wiosną wcześnie rozwijają się liście; jesienne wybarwienie liści przechodzi od żółtych, przez pomarańcze w ciepłe brązy. Gęste ulistnienie zapewnia głęboki cień pod koroną drzewa. Rośnie stosunkowo szybko; drzewo długowieczne, do 350 lat. Może być używany w parkach, dobrze znosi warunki miejskie.

W uprawie dość często znajdują się szczególnie atrakcyjne odmiany czerwone, ciemnopurpurowym, brązowoczerwonym letnim zabarwieniu liści (różne odmiany 'Purpurea'). Oprócz tego mamy odmiany o pędach zwisających (różne cv. Pendula), o liściach wiosną złocistożółtych (cv. Zlata), o liściach w różnym stopniu wycinanych (głęboko — cv. Asplenifolia, płytko — cv. Laciniata), o odmiennej formie korony (wydłużona, wąskostożkowata — grupa Fastigata, dodatkowo z pogiętymi gałęźmi — cv. Dawyck).

Wysokie wymagania glebowe. Dobrze rośnie na glebach żyznych, gliniastych lub gliniasto-piaszczystych, o odczynie obojętnym, słabo kwaśnym lub zasadowym, także na glebach wapiennych. Gleba nie może przesychać, możliwie z równym poziomem wód gruntowych (rzędu 1-2 m), źle znosi wahania poziomu wód gruntowych, stanowisko nie może też być podmokłe. Lepiej rozwija się w rejonach Polski z większą sumą opadów.

Młode liście i pędy mogą być niszczone przez późne, majowe przymrozki, jednak szybko następuje regeneracja. Większy problem mogą być oparzenia kory wystawionej na bezpośrednie światło słoneczne, pozostają trwałe zeszpecenia a nawet zgorzele prowadzące do zamarcia drzewa — problem ten dotyczy roślin młodych lub starych nagle odsłoniętych po wycięciu sąsiadujących drzew.

Rozmnaża się z nasion a odmiany przez szczepienie na kilkuletnich siewkach typowego buka.