Dahlia hybrida hort.

Grupa odmian mieszańcowych gatunków z tropikalnych rejonów Ameryki Północnej, byliny o bulwiastych korzeniach. W warunkach Polski uprawiana są jak kwiat sezonowy, o bulwach przechowywanych przez zimę w zimnym pomieszczeniach. Nieliczne odmiany uprawia się z nasion, z wcześnie przygotowanej rozsady.

W uprawie znajdują się tysiące odmian ozdobnych różniących się między innymi rozmiarami roślin („dalia karłowa” ma ledwo 15-20 cm do wysokich, sięgających 150 cm, ale przede wszystkim wielkością, formą i barwą koszyczków kwiatowych. Drobniejsze odmiany kwitną od czerwca/lipca, większe od sierpnia do końca sezonu wegetacji. Koszyczki kwiatowe wielce zróżnicowane, podobnie a nawet bardziej, jak u równie popularnych chryzantem. W odmianach koszyczki różnego rozmiaru (2-30 cm średnicy), formy (proste, półpełne, pełne o rozmaitym układzie i kształcie kwiatów w koszyczku) i barwy. Opis podziału odmian na grupy znajduje się niżej na tej stronie.

Doskonały kwiat rabatowy i do stosowania w grupach na kobierce kwiatowe oraz obwódki. Odmiany niskie lub karłowe dobre do ogrodów skalnych i do uprawy w pojemnikach. Wysokie odmiany sprawdzają się w funkcji osłon lub kwiatowych, letnich żywopłotów. Dobry kwiat cięty.

Miejsce słoneczne lub nieco ocienione, ciepłe, osłonięte przed wiatrem (wysokie odmiany i o dużych kwiatostanach wymagają palikowania). Gleba żyzna ale nie przenawożona azotem, zwłaszcza w okresie jesiennym; w okresie intensywnego kwitnienia można dokarmiać nawozami rozpuszczonymi w wodzie. Przepuszczalna ale stale dostatecznie wilgotna, w razie suszy wymagają podlewania, nie może być podmokła. Odczyn obojętny lub lekko zasadowy, pH 7.0-7.5, źle rosną na glebach kwaśnych.

Bulwy korzeniowe dalii wysadza się do gruntu w okolicy połowy maja lub później, tak aby pędy wyrosły dopiero po ostatnich wiosennych przymrozkach, jest na nie bardzo wrażliwa. Rozstawa zależy od wielkości odmiany, jest to od 30 do 80 (100) cm.

Karpy sadzi się w dołkach, tak aby bulwy były przykryte 5-10 cm warstwą ziemi ale nie głębiej. Korzenie powinny być staranie rozłożone — w tym celu w środku dołka usypuje się kopczyk na którym rozkłada się korzenie; podobnie jak przy sadzeniu drzewek. Sadzonki sadzi się na taką samą głębokość jak były w doniczce. Głębsze sadzenie może może prowadzić do wypadnięcia rośliny.

Dalie kwitną przy długim dniu (>12 godzin) a zaczynają intensywnie tworzyć bulwy przy skracaniu się dnia poniżej 12 godzin. W czasie kwitnienia należy usuwać przekwitłe kwiaty, zwłaszcza w początkowym okresie; zabieg ten znacznie wydłuża okres kwitnienia. Na bieżąco trzeba usuwać chwasty.

Problemem przy uprawie mogą być różne choroby grzybowe atakujące pędy lub bulwy oraz mszyce.

Części nadziemne dalii giną po pierwszym jesiennym przymrozku. Nie czekając dłużej należy wtedy zabrać się do wykopywania bulw.

Po wykopaniu karp, pędy przycina się na wysokości ok. 10 cm, a bulwy przez kilka dni dosusza. Potem doczyszcza z ziemi. Przed składowaniem skraca się szyjkę korzeniową do 3-5 cm długości.

Karpy z bulwami przechowuje przez zimę, w nieco wilgotnym torfie lub piasku, w temperaturze kilku °C powyżej zera, jeśli pomieszczenie jest wilgotne, to można przechowywać bez przesypki lub z suchą przesypką; bulwy nie powinny więdnąć. W okresie zimy należy co jakiś czas przeglądać bulwy i usuwać uszkodzone lub gnijące. Temperatura w przechowalni nie może spaść poniżej 0°C i nie powinna wzrosnąć powyżej 10°C.

Przed wysadzeniem bulw można nieco rozmnożyć dalie przez podział karpy. Dzieli się w taki sposób, aby poszczególne części miały dobrze rozwiniętą bulwę razem z kawałkiem pędu z silnym pąkiem.

Technika masowego rozmnożenia wegetatywnego polega na wykorzystaniu sadzonek pędowych z piętką. Dla ich uzyskania rozpoczyna się wegetację dalii w lutym lub marcu, w warunkach szklarniowych, w temperaturze ok. 15°C, w umiarkowanie wilgotnym podłożu, z obnażoną szyjką korzeniową. Wyrastające młode pędy długości ok. 10 cm, z 2-3 parami liści, najlepiej wyłamywać razem z kawałkiem tkanek szyjki korzeniowej (z piętką). Można także wycinać żyletką pędy tuż pod węzłem (unika się uszkadzania szyjki korzeniowe), usuwa się dolne liście, a liście kolejnej pary ścina się do połowy — tak uzyskane pędy ukorzeniają się nieco trudniej. Pomaga ukorzeniacz (B2). Ukorzenia się 2-3 tygodnie, w temperaturze ok. 20°C, przy wysokiej wilgotności powietrza. Z jednej bulwy można pozyskać kilkadziesiąt sadzonek.

Sadzonki dalej uprawia w doniczkach, przed wysadzeniem do gruntu można skrócić pędy do 2-3 międzywęźli (górne odcinki można też ukorzeniać) i trzeba sadzonki zahartować. Wysadza się do gruntu w drugiej połowie maja, po ostatnich wiosennych przymrozkach, na które dalia jest bardzo wrażliwa. Najsilniejsze, tak uzyskane sadzonki, będą kwitły w końcu lata i jesienią jeszcze tego samego roku.

Latem, na przełomie lipca/sierpnia można wycinać z karpy częściowo ukorzenione pędy i po skróceniu od góry do 15-20 cm ukorzeniać w doniczkach. Do jesieni wytworzą obfite bulwy.

Część odmian dalii można rozmnażać z nasion, np. grupa odmian dalii pojedynczych .

Nasiona są stosunkowo duże (100-200 szt./g) ale przeważnie kiełkuje mniej niż połowa. Wysiewa się w marcu. W temperaturze ok. 20°C kiełkują w ciągu tygodnia, siewki pikuje się do doniczek. Do gruntu sadzi się po minięciu majowych przymrozków.

Rozmnażanie z nasion jest to o tyle wygodne, że odpada konieczność przechowywania bulw. Trudno jednak w przypadku dalii zestawiać wysiew i uprawie z bulw. Po prostu w tym drugim przypadku repertuar oszałamiających, różnorodnych odmian jest olbrzymi. W przypadku nasion mamy dość nieliczne, niskie odmiany dalii o co prawda ładnych ale i niezbyt wymyślnych kwiatach.

Nic nie stoi na przeszkodzie aby bulwy najładniejszych egzemplarzy uzyskanych z siewu przechować sobie do kolejnego roku.

Celem szczepienia jest szybkie uzyskanie efektu z odmian które bądź słabo rosną, bądź nie mamy ich dorodnych, rozrośniętych egzemplarzy.

W okresie wiosennym można szczepić pędy dalii na mocnych, pojedynczych bulwach korzeniowych innych odmian. Bulwę-podkładkę należy tak posadzić aby jej górne 3-4 cm wystawały z podłoża. Gdy zostanie zainicjowany wzrost podkładki (widać nowe korzenie) ścina się szyjkę korzeniową i szczepi pęd zraza, na klin, w naciętą lub wyciętą z boku bulwy szparę. Nie jest wymagane obwiązywanie ale korzystne jest trzymanie zaszczepionego egzemplarza w wilgotnej atmosferze, aż do czasu pełnego zrośnięcia zraza i podkladki.

Po zrośnięciu zraza i podkładki wskazane jest głębsze sadzenie takiego egzemplarza, aby pęd w miejscu zrośnięcia nie został wyłamany przez wiatr.

W ofercie handlowej odmiany dalii dzieli się na grupy. Najważniejszym kryterium podziału jest forma koszyczka kwiatowego (podobnie jak u chryzantem). Najprostszy podział to na te o koszyczkach prostych i pełnych tj. całych wypełnionych kwiatami języczkowymi.

1. dalie pojedyncze zwykłe (single-flowered dahlias) — koszyczki z jednym okółkiem brzeżnych kwiatów języczkowatych (ich płatki mogą zachodzić na siebie) i stosunkowo niedużą tarczką kwiatów rurkowych. Półpełne modyfikacje koszyczków:

2. dalie anemonowe (anemone-flowered dahlias) — koszyczki imitują kwiaty zawilców (Anemone); brzeżne kwiaty języczkowe w jednym lub kilku okółkach (często skąpe, nie zachodzące na siebie), centrum koszyczka z barwnych przejściowych do silnie zredukowanych, zwiniętych trąbkowato kwiatów języczkowych, imituje pręcikowie zawilca.

3. dalie kołnierzykowe (kryzowane) (collerette dahlias) — kwiaty brzeżne języczkowe o szerokich, ± płaskich, nieco zachodzących na siebie płatkach, tarczka z normalnymi kwiatami rurkowymi, na jej obwodzie pierścień z krótkich zredukowanych kwiatów języczkowych, pośrednich do rurkowych.

4. dalie peoniowe (paeony/peony dahlias) — kwiaty języczkowe w kilku okółkach, ich płatki płaskie do nieco zawiniętych u nasady i płaskich lub podwiniętych na końcu; tarczka normalna, z kwiatami rurkowatymi

Dalie o koszyczkach pełnych (zwyczajowo u nas tę grupę odmian nazywa się georginiami):

5. dalie dekoracyjne (formal decorative dahlias) — koszyczek pełny, zwykle duży (nawet do 20-30 cm średnicy); języczki zawinięte do płaskich i zakończone ostro, ucięte lub wcięte na końcu.

15. nieklasyczne dalie dekoracyjne (informal flowered decorative dahlias) — koszyczek pełny, języczki płaskie lub nieco podwinięte u nasady i wywinięte lub skręcone-wywinięte na szczycie; sprawiają wrażenie mniej uporządkowanych, niż poprzednia grupa

6. dalie kuliste (ball dahlias) — koszyczek pełny; w zarysie kuliste lub nieco spłaszczone; języczki łyżeczkowate - zawinięte, na końcu zaokrąglone; układają się w koszyczku spiralnie; dość podobne do grupy 5 (dalie dekoracyjne) ale przeważnie mniejsze (typowo w okolicy 10 cm średnicy)

7. dalie pomponowe (pompon dahlias) — koszyczki pełne, podobne do poprzednich ale drobne (≤52 mm), w zarysie kulisto-spłaszczone, z szerokimi rynienkowatymi języczkami, zawinięte łyżeczkowato na swoim biegu; tworzącymi w masie strukturę „ala plaster miodu”.

16. wielkie dalie pomponowe (large pompon dahlias) — jak poprzednie ale koszyczki większe 2-3 cale średnicy (52-83 mm)

8. dalie kaktusowe (cactus dahlias) — koszyki pełne; języczki zwykle zaostrzone i zwinięte w wąski stożek przynajmniej na połowie swojej długości, proste lub wygięte, imitujące „kolce” kaktusa.

9. dalie półkaktusowe (semi-cactus dahlias) — koszyczki pełne; mają języczki zwykle zaostrzone i zwinięte w stożek przynajmniej w końcowej 1/4 swojej długości, ku nasadzie szerokie, proste lub wygięte.

11. dalie strzępiaste (fimbriated dahlias) — końce ± wszystkich języczków równo podzielone lub rozdwojone, tak że cały koszyczek wygląda jak postrzępiony; poza tym forma płatków jest dowolna

12. dalie storczykowe pojedyncze (single orchid dahlias /star/) — koszyczek pojedynczy wyglądający jak długoramienna gwiazda; brzeżne kwiaty języczkowe w jednym okółku i są stożkowato zawinięte lub wywinięte

13. dalie storczykowe pełne (single orchid dahlias) — koszyczek pełny wyglądający jak długoramienna gwiazda 3D; kwiaty języczkowe ku wierzchołkowi zawinięte lub wywinięte, ku nasadzie szerokie, w zarysie trójkątne rozpostarte; koszyczek stosunkowo luźny, przejrzysty - widać centrum koszyczka.

14. dalie nenufarowe (waterlily dahlias) — koszyczek pełny z szerokimi i stosunkowo nielicznymi języczkami, prostymi lub nieznacznie zawiniętymi; koszyczek sprawia wrażenie przejrzystego bo jest stosunkowo luźno wypełniony.

10. nietypowe dalie (miscelaneous dahlias) — wszystkie inne rodzaje koszyczków nie pasujące do kryteriów grup wymienionych powyżej; ze względów historycznych ta kategoria ma nr 10, nie jest ostatnią w wyliczance.