Allium sativum L. [🔉 āl·li·um sa·tī·wum]

Czosnek jest ważnym warzywem przyprawowym. Specyficzny ostry zapach i smak zawdzięcza olejkom eterycznym obecnym w cebuli i w mniejszym stopniu w liściach.

W medycynie wykorzystuje się Allii sativi bulbi pulvis (sproszkowana cebula czosnku) — krojone, liofilizowane lub suszone i sproszkowane cebule czosnku.

W formie świeżej (rzadziej suszony lub konserwowany solą w formie pasty) jest używany jako przyprawa w kuchni. Spożywany także świeży lub marynowany, jako dodatek do potraw.

Czosnek rozmnażany jest wegetatywnie przez cebulki (ząbki) pochodzące z cebuli złożonej (główki) lub rzadziej, u odmian tworzących kwiatostan, przez cebulki powietrzne, tworzące się w kwiatostanie.

Ząbki czosnku sadzi się zależności od typu (patrz akapit odmiany) w terminie jesiennym (druga połowa września, pierwsza października) lub wczesnowiosennym (gdy tylko jest możliwa uprawa roli) w marcu lub na początku kwietnia.

Stosuje się rozstawę rzędów co 30-45 cm, w rzędzie sadzi się co 4-10 cm (gęściej drobniejsze ząbki). Na zagonach sadzi się w rzędy co 20-25 cm. Głębokość sadzenia zimowego wynosi 5-8 cm, wiosennego 3-5 cm. Ząbki sadzi się wciskając piętką w dół.

Do sadzenia można też używać cebulki powietrzna z kwiatostanów. I w tym wypadku korzystniejsze jest wybieranie największych z nich. Ich zaletą jest brak chorób i nicieni przenoszonych wraz z ziemią.

Czosnek jest bardzo wrażliwy na zachwaszczenie. Wszelkie zabiegi uprawowe należy przeprowadzać ostrożnie aby nie uszkodzić płytkiego i słabego systemu korzeniowego. Bardzo korzystne jest ściółkowanie gleby.

Czosnek jest wrażliwy na choroby warzyw cebulowych, dlatego należy zachować 4-5 letnią przerwę w uprawie go lub innych cebulowych. Lepiej nie uprawiać w tym czasie innych korzeniowych. Dobrą rośliną poprzedzającą jest fasola, ogórek, pomidor lub sałata.

Z uwagi na wrażliwość na zachwaszczenie pole winno być od nich wolne.

Czosnek może zimować w gruncie. 1-2-miesięczny okres chłodu <10°C jest konieczny dla tego aby by w przyszłym sezonie wytworzył główkę. Na wiosnę rozpoczyna wegetację gdy ziemia ogrzeje się do temperatury 3-5°C.

Główki są tworzone w warunkach długiego dnia. Przy krótkim dniu rosną przede wszystkim liście.

Wymagania glebowe czosnku są wyższe niż cebuli. Optymalna gleba jest żyzna, próchnicza, głęboko uprawiona, zasobna w wodę ale nie podmokła, o odczynie obojętnym. Na słabych glebach plon jest niski. Wymagania nawozowe są wysokie, szczególnie w okresie tworzenia liści, w maju.

Dojrzałość czosnku do zbioru poznaje się u czosnków nie tworzących kwiatostanu po załamaniu przez połowę roślin łodygi rzekomej i zasychaniu liści. U czosnków tworzących kwiatostan łodyga rzekoma nie załamuje się, a dojrzałość do zbioru poznaje się rozpoczęciu zasychaniu liści, na główce powinno być 3-5 warstw pergaminowej łuska. W tym czasie zanikają też korzenie.

Czosnek ozimy dojrzewa zwykle na początku lipca, sadzony wiosną zbiera się w końcu lipca.

Czosnek odmian tworzących pędy kwiatostanowe gorzej się przechowuje. Najdłużej można przechować czosnek dobrze dosuszony i ściśle okryty łuskami, w przewiewnym i mało wilgotnym miejscu, w temperaturze nieco poniżej 0°C utrzymuje się 4-9 miesięcy. W wyższych temperaturach po pewnym czasie zaczyna rosnąć.

Są dwa zasadnicze typy uprawianych odmian czosnków:

• czosnek wiosenny, z reguły nie wytwarzający pędów kwiatostanowych — lepiej przechowuje się przez zimę, właściwą metodą uprawy jest sadzenie wczesną wiosną, można też sadzić w terminie jesiennym

Poza tym cechą odmianową jest barwa łusek (białe, fioletowe, brązowawe), wielkość ząbków i ich liczba w główce, ostrość.