Cornus mas L. [🔉 kor·nus mas]

Wysoki krzew lub niskie drzewo (do 10 m wysokości) o szerokiej koronie. Pień i grubsze gałęzie z płatkowato łuszczącą się korą.

Młode pędy owłosione, zimą ± zielone, od strony słonecznej brązowoczerwone. Pąki okryte łuskami, zróżnicowane na wegetatywne (mniejsze, wydłużone, siedzące) i generatywne (zdecydowanie większe (5 mm średnicy), kuliste, umieszczone na krótkopędach).

Liście zielone z obu stron, spodem ± lśniące, nieco szorstkie, z kępkami włosków w kątach nerwów.

Kwitnie wcześnie, marzec-kwiecień, przed rozwojem liści; kwiaty żółte, drobne; pachnące ale o nieprzyjemnym zapachu.

Owoce zwisające na szypułkach, elipsoidalne, 15-20 (30) mm długości; czerwone do ciemnowiśniowych, błyszczące; z dużą pestką i o cienkim miąższu; jadalne.

Występuje na południe i południowy wschód od Polski, po Kaukaz i Azję Mniejszą, gdzie rośnie w podszycie widnych lasów liściastych i na suchych, słonecznych zboczach. U nas uprawiany jako krzew ozdobny i na owoce.

Walorem ozdobnym tego gatunku jest bardzo wczesne kwitnienie (po leszczynie pospolitej (Corylus avellana) a przed forsycjami (Forsythia)). Jesienią dużą ozdobę stanowią jaskrawoczerwone owoce. Jesienne przebarwienie liści niezbyt interesujące — brunatne do czerwonego. Pod koniec zimy ścięte gałązki można pędzić — wstawiać do wazonów aby w niedługim czasie rozwinęły się kwiaty.

Są wyprowadzone odmiany o większych owocach, odmiennie zabarwionych (białych, żółtych, fioletowych) i o letniej barwie liści pstrej lub żółtej.

Dobry na żywopłoty formowane, 1-2 m wysokości (tak często użytkowany w cieplejszej strefie Europy); formowany jednak słabo kwitnie i owocuje; cięcia nie prowadzić wiosną bo intensywnie „płacze” przycinanie wymaga nieco wysiłku, gdyż drewno jest wyjątkowo twarde. Z tego też względu starsze nasadzenia, z poprzeplatanymi gałęziami, są "nie do przejścia". Sadzony pojedynczo lepiej wygląda w starszym wieku, jako okazały krzew lub drzewko.

Uprawiany też dla jadalnych owoców (nadają się do tego ciepłe, w pełni nasłonecznione stanowiska). Owoce są kwaskowate, cierpkie, smaczne w pełnej dojrzałości, najlepiej po opadnięciu, wtedy tracą silną cierpkość. W uprawie znajdują się też odmiany o większych owocach i lepszym smaku niż u form dzikich.

Kwiaty są pyłkodajne (bez nektaru), chętnie odwiedzany przez pszczoły (o ile pozwala na to przedwiosenna pogoda).

Drewno jest wybitnie twarde i ciężkie (tonie w wodzie). Dawny materiał do precyzyjnej obróbki lub na bardzo twarde przedmioty, do pewnego stopnia zastępował dawniej metal (np. sworznie, osie kół, koła zębate w zegarach).

Rośnie na glebach przeciętnie żyznych i żyznych, najlepiej wapiennych lub zasadowych, gleba nie może być kwaśna; umiarkowanie wilgotnych do suchych (jest bardzo odporny na suszę, ale dopiero w starszym wieku).

Najlepsze jest stanowisko w pełni nasłonecznione, ciepłe; dobrze rośnie w półcieniu.

Krzew w pełni mrozoodporny (ale w srogie zimy mogą przemarzać pąki kwiatowe). Z uwagi na wyższe wymagania cieplne w okresie wegetacji, szczególnie dobre warunki dla uprawy są w południowo-wschodniej Polsce.

Dobrze znosi zanieczyszczenia powietrza. Może być uprawiany w miastach.