Centaurea scabiosa L. [🔉 cen·ta͡ł·re·a *]

Bylina o silnym systemie korzeniowym i z grubą (ok. 15 mm średnicy), zwykle rozgałęzioną i drewniejącą szyjką korzeniową. Cała roślina początkowo pajęczynowato owłosiona, z wiekiem łysiejąca, ponadto ± szorstka z racji bardzo krótkich, zagiętych włosków.

Łodyga (40) 70-90 (120) cm długości, w nasadzie okryta włóknistymi resztkami nasad starych ogonków liściowych; skąpo rozgałęziająca się w górnej 1/3, pędy boczne skośnie wzniesione, kanciaste. Łodyga zielona, na krawędziach jaśniejsza lub brązowofioletowo nabiegła

Liście odziomkowe długoogonkowe; ogonek liściowy 15-25 cm długości, wąski, kanciasty, rzadko owłosiony, nasadą obejmujący łodygę; blaszka liściowa 20-30 cm długości, w zarysie eliptyczna, pierzastosieczna, przerywano pierzastosieczna lub lirowato pierzastosieczna; górna powierzchnia niemal naga, brzegiem z wąskim, kruchym obrzeżeniem i z dość gęsto rozmieszczonymi, zagiętymi ku szczytowi, grubymi, 0.1 mm długimi włoskami; spód rzadko owłosiony pojedynczymi włoskami, 0.3-0.6 mm długości, zagiętymi ku szczytowi blaszki lub łatki; końcowa łatka blaszki liściowej ± jajowata, ok. 3 cm szerokości, brzegiem odlegle, tępo ząbkowana; łatki boczne lancetowate do podługowatych, do 1.5 cm szerokości, całobrzegie lub niewyraźnie, odlegle ząbkowane.

Dolne liście łodygowe podobne do odziomkowych, do 25 cm długości, boczne łatki całobrzegie lub niesymetrycznie, wąsko pierzastoklapowane lub pierzastodzielne z 1-3 bocznymi odcinkami drugiego rzędu, zwykle tylko w dolnej części odcinków .

Środkowe i górne liście łodygowe krótkoogonkowe lub siedzące, 4-15 cm długości, pierzastosieczne z lancetowatymi odcinkami.

Koszyczki stosunkowo nieliczne, pojedynczo na końcu łodygi i długich gałązek bocznych, w czasie kwitnienia ok. 4 cm średnicy. Korony kwiatów purpurowoczerwone, rzadziej różowe lub białe.

Okrywa 15-18 mm średnicy, szerokojajowata, w nasadzie ucięta lub nieco wklęsła. Listki okrywy bardzo liczne, dachówkowato zachodzące na siebie i ściśle przylegające do siebie, środkowe jajowate do lancetowatych, bez wyraźnych nerwów.

Przydatki ciemnobrązowe do czarnych, nie w pełni przykrywają nadległe listki okrywy, w zarysie jajowate, brzegiem grzebieniasto podzielony na 5-15 frędzli po każdej stronie, (1) 1.5-2 (4) mm długimi; niepodzielona część przydatków trójkątna, zbiegająca po listku okrywy na górnej 1/3 jego długości. Wewnętrzne listki okrywy mają przydatki w zarysie okrągłe.

Brzeżne kwiaty płonne, ± wyraźnie większe od kwiatów wewnątrz koszyczka, rurka korony wąska, ok. 25 mm długości, brzeg podzielony nieco asymetrycznie na 4 (5) równowąskich łatek. Środkowe kwiaty są obupłciowe, z rurką korony ok. 17 mm długą, w dole wąską i białawą, w górnej części aż do miejsca przyrośnięcia nitek pręcików zgrubiałą i podłużnie ciemnofioletowo pręgowaną; łatki korony ok. 5.5 mm długości.

Swobodna część nitki pręcikowej ok. 5 mm długości, biaława, krótko orzęsiona. Pylniki 7-8 mm długości, fioletowe, wystające z korony.

Niełupki odwrotniejajowate, 5.5-6.5 mm długości, krótko przylegająco owłosione lub wyłysiałe, ± ciemnobrązowe, niekiedy jasno marmurkowate, krótko owłosione, potem łysiejące. Puch kielichowy jasnobrązowy, wielorzędowy, z włoskami wewnętrznymi 0.5-1 mm długości, zewnętrznymi do 5 mm długości.

Kwitnienie od (czerwca)lipca do września(października).

Gatunek wielopostaciowy (polimorficzny). Różnice dotyczą wielkości roślin, wyglądu liści, wielkości koszyczków, kształtu przydatków i ich wielkości oraz długości puchu kielichowego.

Pospolity na niżu, w wyższych położeniach brak. W wyższych partiach Tatr występuje podobny chaber alpejski (Centaurea alpestris).

Suche murawy, zakrzaczenia, zbocza i nasypy, miedze, przydroża, skraje lasów, polany. W miejscach ciepłych, nasłonecznionych, umiarkowanie suchych; najczęściej na glebach gliniastych do ilastych, zasadowych lub obojętnych.

Gatunek charakterystyczny (Ch.) dla:

Gatunek wyróżniający (D.) dla:

Przydatki czarne, duże, ± zakrywające zieloną część nadległych listków okrywy; frędzle liczne, 15-25 po każdej stronie przydatku.

Wyższe partie Karpat i Alp. U nas w Tatrach.