Cucumis sativus L. [🔉 ku·ku·mis sa·tī·wus]

Wartość energetyczna ogórka jest najniższa wśród warzyw i wynosi 6-14 kcal/100 g. Odpowiada temu niewysoka zawartość składników odżywczych: białka 0.3-0.7g/100 g, tłuszczu 0.1g/100 g, węglowodanów 1.1-2.5g/10 g. Oprócz tego stosunkowo dużo jest soli mineralnych i nieco witamin.

Ponieważ ogórki są spożywane w dużej ilości i przeważnie bez obróbki termicznej (na surowo lub kiszone) to rola odżywcza jeśli chodzi o sole mineralne i witaminę C może być istotna.

Uprawa z siewu do gruntu na miejsce stałe. Ogórki są zupełnie nieodporne na przymrozki, a dłużej utrzymujące się kilkustopniowe chłody mogą zniszczyć już wyrośnięte rośliny. Dlatego siew prowadzi się w drugiej połowie maja, gdy średnia temperatura dobowa osiągnie 16°C, po ogrzaniu się gruntu. Dla opóźnienia zbioru można wysiewać do połowy czerwca.

Wysiewa się na głębokość 2 cm, do wilgotnej gleby. Stosuje się rozstawę rzędów 80-120 cm i roślin w rzędzie 15-25 cm.

Uprawa z rozsady jest stosowana głównie pod osłonami. Ogórek źle znosi uszkodzenia systemu korzeniowego dlatego należy rozsadę przygotowywać w docelowych doniczkach.

Wysiewa się 30-35 dni przed sadzeniem rozsady tj. w drugiej połowie kwietnia dla uprawy gruntowej lub odpowiednio wcześniej dla uprawy pod osłonami. Do gruntu wysadza się w ostatniej dekadzie maja.

Do jednej doniczki wysiewa się po 2 nasiona, słabszą siewkę potem się usuwa przez uszczyknięcie (nie wyrywać!). Optymalna temperatura dla wschodów wynosi ok. 22-25°C a dla rozwoju siewek ok. 20°C lub więcej, gdy rozsada ma być sadzona pod osłonami. Dla lepszego ukorzeniania można wysiewać do doniczek wypełnionych ziemią częściowo, w 3/4, po rozłożeniu liścieni uzupełnia się ziemię. Wschody trwają 7-10 dni.

Rozsada na uprawę gruntową jest produkowana w doniczkach o średnicy 6-7 cm, dla uprawy pod osłonami stosuje się doniczki 11-12 cm. Sadzona do gruntu powinna mieć dwa liście właściwe dobrze wykształcone. Dla sadzenia pod osłony powinna być krępa mieć 3-6 wykształconych liści.

Przed sadzeniem do gruntu rozsadę hartuje się przez kilka dni, stosują wietrzenie, obniżenie temperatury i ograniczenie podlewania. Temperatura nie może jednak spadać poniżej 4°C. Dzień przed sadzeniem musi być solidnie podlana tak aby bryła korzeniowa wybijała się z doniczek w całości. Sadzić należy w wilgotną i ciepłą pogodę, najlepiej popołudniem, co zmniejsza stres sadzonek.

Można do czasu kwitnienia rozłożyć nad roślinami agrowłókninę, co przyśpiesza plonowanie i nieco chroni przed zbyt niską temperaturą. Po posadzeniu, do momentu owocowania, ważnym zabiegiem uprawowym jest płytkie spulchnianie gleby i odchwaszczanie. Korzystną metodą jest ściółkowanie folią lub materiałami organicznymi.

Ogórek tworzy osobne kwiaty męskie i żeńskie. Tych pierwszych jest znacznie więcej. Owoce normalnie tworzą się po zapyleniu przez owady. W uprawie są między innymi odmiany partenokarpiczne, łatwo zawiązują owoce bez zapylenia. Nie wymagają one specjalnych zabiegów, poza ewentualnym cięciem prześwietlającym.

Większość odmian ogórka ma tendencję do tworzenia kwiatów żeńskich (z których tworzą się owoce) na pędach bocznych kolejnego rzędu. Cięcie nie jest konieczne ale odpowiednio prowadzone może przyśpieszyć zawiązywanie owoców poprzez wymuszenie szybszego tworzenia pędów bocznych wyższych rzędów.

Można stosować różne schematy cięcia. Jedna z możliwości to pęd główny przycina się za drugim lub trzecim liściem (lub wyżej). Pędy boczne pierwszego rzędu przycina się za 4-6 liściem. Pędy kolejnego rzędu rozgałęzień przycina się za pierwszym zawiązanym owocem. Można usuwać pędy jałowe bez zawiązków oraz stare, pożółkłe liście.

Przerwa w uprawie ogórka na tym samym miejscu powinna wynosić 3-4 lat z uwagi na kumulację auto-inhibitorów. Poza tym może być uprawiany po dowolnych innych warzywach.

Z uwagi na późny termin sadzenia ogórka można uprawiać przedplony warzyw o krótkim okresie wegetacji: rzodkiewka, szpinak ozimy, sałata i kalarepa z rozsady. Współrzędnie można uprawiać kalarepę, wczesne kalafiory i kapustę, cebulę na szczypior z dymki. Pod osłonami można uprawiać współrzędnie z selerem.

Ciekawym rozwiązaniem na większych powierzchniach jest stosowanie osłon przeciwwiatrowych i cieniujących z roślin wysokich jak np. kukurydza czy słonecznik, sianych w pasach północ-południe.

Po wczesnym zakończeniu uprawy, w lipcu/sierpniu możliwe są niektóre poplony np. rzodkiew zimowa.

Wymagania cieplne ogórka są bardzo wysokie. Optymalnie rośnie w temperaturze powietrza powyżej 20°C i w równie wysokiej temperaturze gleby. Aby nie obniżać temperatury podłoża należy podlewać wodą ogrzaną do temperatury powietrza. Dłuższe chłody poniżej 4°C mogą zniszczyć rośliny.

Wymagania wodne są bardzo wysokie, najwyższe od okresu zawiązywania owoców. Ogórek ma bardzo płytki system korzeniowy (do 25 cm) ale daleko rozchodzący się na boki, nawet do 2 m. W sprzyjających warunkach na pędzie tworzą się korzenie przybyszowe. Bardzo niekorzystnie wpływają na niego wiatry, zwiększają transpirację z liści. Najlepiej rośnie w warunkach wysokiej wilgotności powietrza.

Wymagania świetlne ogórka są umiarkowane. Uprawiany pod osłonami może rosnąć w częściowym zacienieniu. W gruncie, z uwagi na niższą temperaturę gleby i powietrza w miejscach ocienionych, uprawa w takich warunkach jest niewłaściwa.

Ogórek wymaga gleb o dobrej strukturze, z dużą ilością próchnicy, łatwo nagrzewających się, o dobrych stosunkach wodnych. Odczyn zbliżony do obojętnego. Na glebach kwaśnych źle rośnie. Wymagania nawozowe są wysokie z uwagi na płytki system korzeniowy. Jednak z uwagi na wrażliwość na zasolenie i płytki system korzeniowy, korzystne jest nawożenie organiczna oraz pogłówne podzielone na dawki.

Owoce ogórków są zbierane w różnej fazie rozwoju w zależności od przeznaczenia. W początkowej fazie rozwoju są zbierane na korniszony i ogórki konserwowe. Nieco bardziej rozwinięte, ale z niewykształconymi w pełni nasionami, są zbierane na kiszeniaki i jako ogórki sałatkowe. Prawie dojrzałe "nasieniaki" są wykorzystywane do marynat typu pikle.

Im młodsze ogórki są pozyskiwane tym większy jest plon ogólny, bo pozostawione owoce hamują zawiązywanie i rozwój kolejnych. Z tego względu należy też zbierać wszystkie ogórki zniekształcone i przeoczone przerośnięte.

Ogórki w uprawie gruntowej można zbierać od lipca do końca września. Zbiór młodych ogórków przy ciepłej pogodzie musi być przeprowadzany dwa razy dziennie, codziennie lub co dwa dni. Przy chłodnej odpowiedni rzadziej.

Dojrzałość fizjologiczna owoców ogórka objawia się żółceniem lub brązowieniem skórki.

Najkorzystniejsze jest odcinanie ogórków. Prościej jest ukręcać przytrzymując drugą ręką łodygę. W każdym razie należy unikać szarpania i pociągania za pędy, odrywania ich od podłoża oraz udeptywania gruntu w okolicy zakorzenienia rośliny.

Aby były jędrne najlepiej zbierać rano "po rosie" lub popołudniem. Pozostawione w temperaturze pokojowej szybko więdną. W temperaturze ok. 2°C ogórki mogą być przechowywane przez 2-3 tygodnie. Jeśli mają być przetworzone (konserwowane lub kiszone) najlepiej zrobić to bezpośrednio po zbiorze, gdy ciągle są jędrne.

Poszczególne odmiany różnią się cechami owoców: ich kształtem, żebrowaniem, długością, średnicą, wybarwieniem skórki, ilością i wydatnością brodawek, owłosieniem, brakiem goryczy także w niesprzyjających warunkach uprawy. Preferowaną porą uprawy: wiosenną lub jesienną. Rozróżnia się odmiany przeznaczone do uprawy gruntowej i pod osłonami (szklarnie, tunele foliowe, w gruncie pod agrowłókniną), w pomieszczeniach ogrzewanych i nieogrzewanych. W tej drugiej grupie przeznaczone do uprawy tradycyjnej na glebie lub uprawy na podłożach sztucznych, inertych. Część odmian tworzy owoce bez zapylenia, partenokarpicznie, w tej grupie znajdują się uprawiane w szklarniach odmiany wężowe o wybitnie długich owocach.

Gorzki smak owoców jest cechą dzikiej formy ogórka i u odmian uprawnych może występować w pewnym stopniu, szczególnie w pobliżu szypuły. Może też pojawiać się w owocach wyrosłych w warunkach stresu np. wodnego lub termicznego. Niektóre odmiany są genetycznie pozbawione goryczy.

Odmiany różnią się też długością okresu wegetacji, wigorem, wrażliwością na nieoptymalne warunki uprawy, długością okresu użytkowania, tolerancją lub odpornością na choroby. Mogą być dedykowane do określonego sposobu użytkowania (na kiszeniaki, korniszony, ogórki konserwowe lub sałatkowe). Odmiany partenokarpiczne najwcześniej wchodzą w owocowanie.