pączek kwiatowy: lat. gemma alabastrum; niem. Blütenknospe; ang. flover bud, floral bud.; cz. květni pupen
pączek przybyszowy: lat. gemma adventitia; cz. nahodilý pupen, adventivni pupen
Pąk to zawiązek który daje początek pędom z liśćmi lub kwiatom. Jeśli w pączku znajdują się zawiązki liści to mówimy o pąku liściowym, jeśli kwiatów to jest to pączek kwiatowy, jeśli liście i kwiaty to jest to pąk mieszany.
Pąki nie rozwijające się przez dłuższy czas są pąkami śpiącymi (spoczynkowymi). Stan spoczynku może trwać tylko przez zimę lub przez wiele lat — np. u wielu drzew z pąków śpiących tworzą się liczne nowe pędy po przycięciu gałęzi.
Pączek przybyszowy tworzy się poza standardowym miejscem, w dowolnym organie rośliny np. na korzeniach, umożliwia rozmnażanie wegetatywne.
cierń
lat. spina; ang. prickle, thorn; niem. Dorn, Sproßdorn
Odmiennie jest w przypadku kolców które są wytworami skórki i warstw pod nią leżących jednak do kolców nie dochodzą wiązki przewodzące (malina, jeżyna (Rubus), róża (Rosa)).
Rozłogi (stolony) to wyrastające z nasady łodygi lub z kłącza cienkie, płożące się pędy o długich węzłach, zwykle naziemne, rzadziej podziemne, służące do rozmnażania się i propagacji wegetatywnej.
zgrubienie pędu podziemnego o kształcie kulistym lub wydłużonym; w odróżnieniu od cebuli nie ma mięsistych liści
bulwocebula
bulwa przypominająca wyglądem cebulę bo jest z zewnątrz okryta suchymi łuskami liściowymi, wnętrze jej stanowi jednak zwykła bulwa tj. spichrzowe zgrubienie pędu; bulwocebule występują np. w rodzaju krokus (Crocus), mieczyk (Gladiolus)
cebula
pęd podziemny w kształcie kulistym lub jajowatym zbudowany z silnie skróconej łodygi (zwanej piętką) i mięsistych jajowatych liści
cebule przybyszowe
dodatkowe cebule tworzące się z pączków bocznych na silnie skróconym pędzie (na piętce);
cebule przybyszowe mogą tworzyć się u samej podstawy piętki - wtedy będą mniej lub bardziej odsunięte od cebuli matecznej, mogą też tworzyć się na wyższych piętrach piętki - wtedy będą początkowo wciśnięte między mięsiste łuski cebuli macierzystej i przez to będą spłaszczone, dopiero po zaschnięciu zewnętrznych łusek cebuli macierzystej cebule przybyszowe mogą rozrastać się swobodnie
lat. rhizoma; ang. rhizome, rootstock, rootstalk; niem. Rhizom, Wurzelstock; cz. oddenek; ros. корневище
okryte włókienkowatą tuniką — lat. rhizoma comosa cz. oddenek čupřinatý (klącze okryte postrzępionymi na włókna dolnymi częściami liści)
kłącze tataraku z resztkami liści
Kłącze to pęd podziemny, mniej lub bardziej wydłużony. Kłącze jest charakterystyczne dla wielu trwałych bylin i jest tą częścią, która pozostaje u nich w okresie (np. zimowego) spoczynku.
Ulistnienie to regularny układ liści na łodydze; rodzaj tej regularności jest charakterystyczny dla danego gatunku; wyróżnia się dwa zasadnicze systemy ułożenia liści: okółkowe i skrętoległe.
ulistnienie okółkowe, okółek
lat. folia verticillata; niem. Quirle, Wirtel; ang. whorl, verticil
okółkowy — niem. quirlig, wirtelig; ang. whorled, verticillate; lat. verticillatus
ulistnienie okółkowe
Typ ulistnienia gdy na jednej wysokości, tj. w tym samym węźle na pędzie wyrastają trzy lub więcej liście np. w rodzinie marzanowate (Rubiaceae).
ulistnienie naprzeciwległe
lat. folia opposita; niem. gegenständig; ang. opposite; listy vstřícné
Typ ulistnieniaokółkowego w którym w każdym węźle znajdują się dwa liście położone naprzeciw siebie, tj. ulistnienie z okółkami dwulistnymi naprzeciwległymi; szczególnym i często występującym rodzajem ulistnienia naprzeciwległego jest ulistnienie nakrzyżległe.
Typ ulistnieniaokółkowego z węzłami (okółkami) dwulistnymi naprzeciwległymi, gdy w kolejnym węźle liście są ustawione pod kątem 90° w stosunku do poprzedniego węzła;
ulistnienie skrętoległe
lat. folia alternata; niem. wechselständig, spiralig; ang. alternate ; cz. střidavé listy
Typ ulistnienia gdy w każdym węźle wyrasta jeden liść, liście w kolejnych węzłach są przesunięte o określony kąt i linia poprowadzona pomiędzy nimi tworzy helisę (spiralę), pionowa linia łącząca liście ułożone nad sobą to prostnica a kąt zawarty pomiędzy dwoma sąsiednimi prostnicami to kąt dywergencji, rodzaj ulistnienia skrętoległego jest określony przez schemat dywergencji
- ułożenie naprzemianległe (dwuszeregowe), liście na dwóch prostnicach a kąt dywergencji równy 180°, schemat dywergencji = 1/2
- bardziej skomplikowane schematy dywergencji można obserwować np. w ustawieniu kwiatów w koszyku słonecznika (Helianthus annuus).
dywergencja
W typie ulistnienia skrętoległego kąt między sąsiednimi prostnicami.
prostnica
Prostnica to linia poprowadzona wzdłuż łodygi łącząca liście ustawione bezpośrednio nad sobą.
schemat dywergencji
np. przy ulistnieniu skrętoległym dwuszeregowym (naprzemianległym) schemat dywergencji to 1/2.
Węzeł to miejsce na łodydze na którym wyrasta liść lub okółek liści. Odcinek pomiędzy dwoma węzłami to międzywęźle, jego długość i stosunek długości do długości przynależnych liści może mieć wartość diagnostyczną.
Liście specjalne
liść odziomkowy, liść łodygowy
Liście odziomkowe wyrastają przy ziemi — z podziemnego pędu (kłącza) lub z nasady łodygi tj. taki liść wygląda jakby wyrastał z ziemi lub na poziomie ziemi.
Kształt i inne cechy diagnostyczne są zwykle lepiej wyrażone w przypadku liści odziomkowych — chyba że klucz lub opis gatunku zwraca uwagę na inne. Jednak, jeśli opis nie precyzyje o jakie liście chodzi należy domniemywać że chodzi o odziomkowe lub nie ma większych różnić pomiędzy liśćmi odziomkowymi i łodygowymi.
Duża liczba liści odziomkowych może być zebrana w formie rozety, różyczki liściowej.
różyczka liściowa, rozeta liściowa
skupienie gęsto ułożonych liści (z reguły odziomkowych) na silnie skróconej łodydze, zwykle blisko podłoża
liścień, liść zarodkowy
liść (u jednoliściennych) lub para liści (u dwuliściennych) wykształcony w czasie rozwoju zarodka w nasieniu; podczas kiełkowania może wydostać się na powierzchnię, zazielenia się wtedy i jest pierwszym narządem fotosyntetycznym siewki lub może pozostać w łupinie nasiennej, w glebie, jako organ spichrzowy odżywiający rosnącą siewkę; liścienie są z reguły nietrwałe i szybko odpadają
Pęd płonny to pęd na którym nie tworzą się kwiaty. Na pędach kwiatowych wyrastają pojedyncze kwiaty lub ich grupy zebrane w kwiatostany.
Sposób wzrostu
wzniesiony (pęd)
lat. caulis rectus; niem. aufrecht; cz. stonek přimý
Pokrój dość sztywnego pędu, który wznosi się ± prosto, prostopadle do podłoża.
podnoszący się pęd
lat. caulis ascendens; niem. aufsteigend, bogig aufsteigend; cz. stonek vystoupavý
Pokrój dość sztywnego pędu, który początkowo pokłada się a następnie stopniowo, po łuku, prostuje się i przybiera pokrój wzniesiony.
pęd pokładający się
lat. caulis decumbens; cz. stonek poléhavý
Pokrój dość wiotkiego pędu, który biegnie ±równolegle do podłoża, opierając się o nie, jedynie przy końcu łukowato ± wznosi się, silniej im bliżej zakończenia.
Pokrój zwykle wiotkiego pędu, który biegnie po podłożu, opierając się o nie niemal na całej swoje długości.
roślina kępkowa
lat. planta caespitosa; cz. trsnatá rostlina
Roślina o licznych ± prostych, gęsto stłoczonych pędach.
zwieszone
lat. nutans; cz. nici
Przegięte i zwisające ku dołowi (o kwiatach, kwiatostanach, owocach, itd.).
rozdwojony, rozszczepiony
lat. bifidus; cz. dvouklaný
O organie roślinnym — rozdzielony wcięciem przez środek na dwie części, na dwa płaty.
rodzaje rozgałęzień pędu
rozgałęzienia widlaste (dychokladia, dychotomia, anizotomiczne lub izotomiczne) i boczne (holokladia)
lat. ramificatio hemiblastica; cz. větvení vidličnaté
O rozgałęzieniu widlastym decyduje fakt podziału wierzchołka wzrostu a nie forma rozgałęzień. I tak pędy rozgałęziające się widlasto mogą przypominać pędy jednoosiowe (przy podziale anizotomicznym) i przeciwnie — pędy dzielące się wieloosiowo na dwa naprzeciwległe pędy boczne (tzw. pozorne rozgałęzienie widlaste) mogą przypominać rozgałęzienia dychotomiczne.
Gdy dzieli się wierzchołek wzrostu pędu na dwa niezależne, mówimy o rozgałęzieniach widlastych. Określamy je terminem dychokladii w przypadku pędów lub bardziej ogólnym terminem rozgałęzienia dychotomiczne, które odnosi się nie tylko do roślin posiadających pędy ale także np. plech. Rozgałęzienia widlaste występują najczęściej u roślin niższych. U roślin naczyniowych z dychokladią mamy doczynienia np. u widłaków (Lycopodiopsida), stąd zresztą nazwa tej grupy roślin.
Jeśli obie nowe osie podziału widlastego są równie dobrze rozwinięte rozgałęzienie jest izotomiczne. Gdy jedna z osi wyraźnie dominuje (jest osią główną) rozgałęzienie jest anizotomiczne.
rozgałęzenia jednoosiowe (monopodialne)
lat. ramificatio monopodialis; cz. větvení monopodiální
rozgałęzienia jednoosiowe (monopodialne)
Rozgałęzienie jednoosiowe (monopodialne) ma miejsce gdy główną oś pędu wyznacza stale rosnący pęd główny. Rozgałęzienia 1. rzędu rosną słabiej, 2. rzędu (tj. pędy boczne na rozgałęzeniach 1. rzędu) jeszcze słabiej, itd.
rozgałęzenia wieloosiowe (sympodialne)
lat. ramificatio sympodialis; cz. větvení sympodiální
rozgałęzienia wieloosiowe (sympodialne)
rozgałęzienia wieloosiowe (sympodialne)
Rozgałęzienie wieloosiowe (sympodialne) ma miejsce gdy główną oś pędu wyznaczają pędy różnego rzędu rozgałęzień. Dzieje się tak dlatego, że pęd główny powyżej miejsca rozgałęzienia rośnie słabo odsunięty na bok lub całkowicie kończy swój wzrost w miejscu rozgałęzienia, a jego rolę przejmuje pęd 1. rzędu. Ten po pewnym czasie analogicznie rozgałęzia się, kończąc lub osłabiając swój wzrost, więc rolę osi głównej pędu przejmuje rozgałęzienie 2. rzędu, itd. Jeśli pędy niższego rzędu kontynuują swój wzrost i rozgałęziają się to są słabsze i zepchnięte na bok przez kolejny odcinek osi głównej pędu.
inne polskie nazwy — stożek wzrostu, merystem wierzchołkowy, m. apikalny
Wierzchołek wzrostu to końcowa część pędu lub korzenia w której znajduje się tkanka merystematyczna — zachodzące w niej podziały powodują przyrost na długość a w przypadku stożka wzrostu pędu zachodzi różnicowanie się tkanki twórczej na zawiązki liści i pąków.