atlas-roslin.pl

kształty płaskie (liści i innych części)

Dla precyzyjnego opisu kształtu blaszki liściowej (czy innego organu) oprócz określenia obrysu czyli zgrubnej formy, należy podać kształt nasady i wierzchołka, ewentualnie rodzaj wcięć i formę brzegu blaszki liściowej.

space

obrys

lat. circumscriptio, ambitus; ros. очертание;

kształt

lat. forma, circumscriptio propria
Obrys to kształt powstały przez linię generalizującą, łączącą skrajne części płaskiego organu rośliny.

space

odwrotnie-

lat. ob-; ang. ob-; niem. verkehrt-; cz. ob-; slo. obrátene;

poprzecznie-

lat. transverse ...; slo. priečne;

spłaszczono-

lat. depresse; slo. stlačene;

szeroko-

lat. late; slo. široko;

wąsko- (podłużnie-)

lat. anguste; slo. úsko;

kłopot z precyzyjną terminologią kształtów

Rzeczywisty kształt organu płaskiego (np. liścia) jest mniej lub bardziej złożony i trudny lub wręcz niemożliwy do precyzyjnego opisu słownego (spójrzmy choćby na wielokrotnie złożone liście paproci). Nazwa podana w opisie dotyczy mniej lub bardziej uproszczonego obrysu kształtu organu.

space

Kształty wywiedzione od wielokątów: kwadratowy, rombowy, trójkątny mają ±zaokrąglone rogi.

space

Jeśli kształt jest węższy lub szerszy od "przeciętnego" to dodaje się określenie wąsko- np. wąskolancetowaty lub szeroko- np. szerokoeliptyczny. Dla "wąskich kształtów" w "kluczu Szafera" funkcjonuje określenie podłużnie- np. podłużnieeliptyczny; wydaje się, że lepiej ujmuje istotę rzeczy człon wąsko-.

space

Formy jajowate i deltowate o silnie skróconej długości w stosunku do szerokości mogą też być dookreślone przez spłaszczony- np. spłaszczonojajowaty.

Jeśli kształt nieco odbiega do dopasowywanej formy to w terminologii łacińskiej użyty jest przedrostek sub- oddawany w polszczyźnie przez "prawie", "zbliżony do" lub formę umniejszającą np. okrągławy, prawie trójkątny, zbliżony do nerkowatego.

space

space

kształty zbliżone do okrągłego lub elipsy, o symetrycznej dolnej i górnej części

Szereg kształtów wywodzących się od elipsy (okrągły, eliptyczny, podługowaty i pochodne) — figura jest tępo zakończona na obu końcach i symetryczna w dwóch osiach oraz zaostrzonoeliptyczne oraz lancetowate w tradycyjnym rozumieniu.

okrągły

lat. rotundus, rotundatus, orbiculatus, circularis; ang. circular; niem. kreisrund; ros. округлый, круглый; cz. okruhlý; slo. okrúhlý;

okrągławy

lat. subrotundus; ang. orbicular; niem. rundlisch; slo. okrúhlastý;

poprzecznieokrągławy

slo. priečne okrúhlastý;
kształt liścia
Okrągły ma (prawie) jednakową długość i szerokość tj. proporcja długości do szerokości 10:9 — 1:1 — 9:10.

space

Zobacz też tarczowaty.

eliptyczny

lat. ellipticus (folium ellipticum); ang. elliptic; niem. elliptisch; ros. элиптическии; cz. eliptický; slo. elipsovitý;

podługowatoeliptyczny

lat. oblongo-ellipticus; ang. oblong-elliptic; ros. продолговато-элиптическии;

szerokoeliptyczny

lat. late ellipticus; ang. broadly elliptic; slo. široko elipsovitý;
kształt liścia
Elipsa to figura geometryczna o dwóch prostopadłych osiach; szczególnym jej przypadkiem jest okrąg. Za eliptyczne liści przyjmuje się gdy stosunek długości do szerokości jest w przedziale 6:5 do 5:2 tj. 1.2 do 2.5. Typowy liść eliptyczny jest około dwa razy dłuższy niż szerszy, w obrysie elipsy, najszerszy w środku długości, o wierzchołku i nasadzie tępej.

space

Liść podługowatoeliptyczny to wydłużony eliptyczny tj. o stosunku długości do szerokości 5:2 tj. 2.5×. Jeśli ten stosunek jest większy to mamy do czynienia z kształtami podługowatymi.

space

podługowaty

lat. oblongus; ang. oblong, broadly linear; niem. länglich; ros. продолговатыи; cz. podlouhlý; slo. podlhovastý;

równowąskopodługowaty

lat. lineari-oblongus; slo. čiarkovito podlhovastý;

wąskoeliptyczny

lat. anguste ellipticus; slo. úzko elipsovitý;
kształt liścia
Termin podługowaty jest różnie traktowany. Należy precyzyjnie przyjąć, że podługowaty to forma wydłużona eliptyczna, stosunkowo wąska, ± (2.5)3-8 × dłuższa niż szersza, na znacznym odcinku brzegi powinny być do siebie ±równoległe, zarówno nasada jak i koniec tępe, stopniowo zaokrąglone. [475] [471] Taki jak u rdestnicy kędzierzawej (Potamogeton crispus). [40] W miarę zwężania podługowaty przechodzi w równowąski.

space

Niekiedy termin traktowany szeroko, pasujący do wielu form wydłużonych: w środkowej części jest najszerszy i stosunkowo równomiernie zwęża się ku podstawie i ku końcowi blaszki liściowej; jak u kokoryczki wielokwiatowej (Polygonatum multiflorum) [można go określić jako typowy lancetowaty! najszerszy w środku]. [71.1]

space

Równowąskopodługowaty jak podługowaty ale wąski, przynajmniej 6× dłuższy niż szerszy.

oblongus, -a, -um; oblongtus, -a, -um (lat., adj.) — tj. wydłużony (zdecydowanie dłuższy niż szerszy); w botanice precyzyjniej - patrz artykuł słownika: podługowaty;
· późnołacińska forma to longatus → oblongatus

językowaty

niem. zungerförmig; ros. языковидныи
Liście podługowate, stosunkowo szerokie w stosunku do długości i na znacznym odcinku o równoległych do siebie brzegach, na szczycie zaokrąglone lub krótko zaostrzone.
Forma listków stosunkowo często spotykana u mszaków.

zaostrzonoeliptyczny

lat. acuminato-ellipticus; ros. заостренно эллиптический;

wąskozaostrzonopodługowaty

lat. anguste acuminato-oblongus

zaostrzonopodługowaty

lat. acuminato-oblongus
kształt liścia
typologia liści lancetowatych i zaostrzonoeliptycznych wg Fedorov et al. - lancetowaty to po prostu zaostrzony na końcach podługowaty (wąskoeliptyczny)
Liście w obrysie eliptyczne, z symetryczną górną i dolną połową, ale o ostrych końcach.

tradycyjny lancetowaty

Ostro zakończone formy podługowate, tj. zaostrzonopodługowate i wąskozaostrzonopodługowate odpowiadają tradycyjnemu rozumieniu terminu lancetowaty (najszerszy w środkowym odcinku). Tak jest w kluczu Rothmallera i "kluczu Szafera" lancetowaty jest najszerszy w środkowej części i dość wąski (3-8:1) jak u babki lancetowatej (Plantago lanceolata); tak też przedstawia typologię form lancetowatych fundamentalna morfologia radziecka. [471]

space

kształty zaokrąglone o niesymetrycznej górnej i dolnej połowie

Liście w obrysie jajowate, zaostrzonojajowate, lancetowate (we współczesnym anglosaskim rozumieniu) i inne.

lancetowaty

lat. lanceolatus; ang. lanceolate; niem. lanzettlich (drugi rys.), eilanzettlich (pierwszy rys.); ros. ланцетный; cz. kopinatý; slo. kopijovitý;

równowąskolancetowaty

lat. lineari-lanceolatus; ros. линеино ланцетный

wąskolancetowaty

lat. anguste lanceolatus; ros. узколанцетный; slo. úzko kopijovitý;
kształt liścia
zwykle przyjmuje się, że liście lancetowate mają formę podługowatojajowatą, są najszersze w dolnej 1/3 długości, ich wierzchołek może być tępy, ostry lub innego rodzaju, co należy uwzględnić w opisie
kształt liścia
bardziej tradycyjne ujęcie liści lancetowatych jako w środku najszerszych; lancetowaty to po prostu zaostrzony na końcach podługowaty (wąskoeliptyczny) · typologia liści lancetowatych i zaostrzonoeliptycznych wg Fedorov et al. - lancetowaty to po prostu zaostrzony na końcach podługowaty (wąskoeliptyczny)
kształt liścia
liście jajowate z zaostrzonym końcem; ich wąskie warianty to liście lancetowate wg wielu współczesnych ujęć
kształt liścia
liście lancetowate i odwrotnielancetowate
Termin lancetowaty jest mało precyzyjny. W zależności od ujęcia to zwykle seria kształtów umiarkowanie wydłużonych i dość wąskich, ±ostro zakończona lub przytępiona na obu końcach oraz najszerszych w środkowej, dolnej lub górnej części.

space

1° umiarkowanie wydłużony do dość wąskiej (3-4(8) × dłuższą niż szerszą)

space

3° we florze Czech, Słowacji [84.1] i słowniku Kew [475] przyjmują lancetowaty jako najszerszy w dolnej połowie ± na 1/3 od nasady blaszki liściowej (jak u krwawnicy pospolitej (Lythrum salicaria) [71.1]); w większości współczesnej literatury anglojęzycznej mamy do czynienia z taką interpretacją terminu lancetowaty, precyzyjnie odpowiada to zaostrzonopodługowatojajowatemu; najszerszy ale w górnej połowie nazywany jest w tym ujęciu odwrotnielancetowatym

space

4b° poza tym w kluczu Rothmallera [40] najszerszy w dole to kształt jajowatolancetowaty:
gdy przy tym stosunkowo szeroki (2.5-3:1) to eiförmig-lanzettlich (jak u poziewnika polnego (Galeopsis ladanum))
gdy przy tym wąski (3-8:1) to eilanzettlich jak u wierzby kruchej (Salix fragilis)
jest to rozróżnienie lanceolatus "lancetowaty" / lanceatus "lancowaty" [480], wnoszące kolejny poziom chaosu i nieporozumień [471]

Precyzję określenia może zapewnić użycie takich określeń w miejsce lancetowatego jak: wąskoeliptyczny lub podługowaty (gdy w środku najszerszy i końce tępe), zaostrzonopodługowaty (gdy koniec ostry), podługowatojajowaty (gdy najszerszy poniżej połowy i zaostrzony na końcu) i zaostrzonopodługowatojajowaty (gdy najszerszy poniżej połowy i zaostrzony na końcu) itd. [471]

odwrotnielancetowaty

lat. oblanceolatum; ang. oblanceolate; niem. verkehrteilanzettlich; cz. obkopinatý
kształt liścia
Leontodon hispidus (brodawnik zwyczajny)
liście odwrotnielancetowate
Liść o blaszce liściowej która jest:

space

2° najszerszą w górnej połowie (± na 1/3 od końca blaszki liściowej)

space

jajowaty

lat. ovatus, folum ovatum; ang. ovate; niem. eiförmig; ros. яицевидный; cz. vejčitý; slo. vajcovitý;

okrągłojajowaty

lat. rotundate-ovatus; ros. округло-яицевидный; slo. okrúhlasto vajcovitý;

podługowatojajowaty

lat. oblongo-ovatus; ros. продолговато-яицевидный;

szerokojajowaty

lat. late ovatus; ang. broadly ovate; slo. široko vajcovitý;

wąskojajowaty

zaostrzonojajowaty

lat. acuminato-ovatus
kształt liścia
Kształty jajowate są bocznie symetryczne ale górna i dolna część nie jest symetryczna; dolna część jest szersza od górnej. Dolna część jest bardziej zaokrąglona od górnej, która może być tępa (u "typowych jajowatych") albo ostra, zaostrzona lub inaczej zakończona, co należy podać w opisie kształtu np. zaostrzonojajowaty (jajowaty z zaostrzonym wierzchołkiem).

space

Szerokojajowate są ok. 1.25× dłuższe niż szersze (5:4).

space

Podługowatojajowate są 2.5-5× dłuższe niż szersze (5:2 - 5:1); są one identyczne z lancetowatymi ujmowanymi jako te które są najszersze w dolnej części i tak też najczęściej się je nazywa.

space

Kształty odwrotniejajowate mają proporcje jak wyżej, ale są najszersze w górnej połowie.

ōvtus, -a, -um; ovlis, -is, -e (lat., adj.) — jajowaty (o kształcie) tj. najszerszy poniżej środka, czasem (mylnie) utożsamiany z kształtem owalnym tj. eliptycznym; ovalis to późnołacińska forma tego przymiotnika (w klasycznej znaczyło owacyjny [oklaski]); od lat. ovum,-i (n) jajko; nie można zakładać, że dawni botanicy precyzyjnie rozróżniali pojęcia (ovatus i ovalis=ellipticus tj. jajowaty i eliptyczny) co widać chociażby w polskich tłumaczeniach epitetów gatunków

odwrotniejajowaty

lat. obovatus, folium obovatum; ang. obovate; niem. verkehrteiförmig; cz. obvejčitý; slo. obrátene vajcovitý;

odwrotniepodługowatojajowaty

kształt liścia
Kształt odwrotniejajowaty to forma jak jajowaty, z tym, że szerszy koniec jest w górnej połowie, w ± 2/3 długości blaszki liściowej.

space

obōvtus, -a, -um (lat., adj.) — odwrotniejajowaty (o kształcie), tj. najszerszy powyżej środka; od lat. ovum, -i (n) jajko → ovatus, -a, -um - jajowaty

jajowatolancetowaty

niem. eiförmig-lanzettlich;
niem. eiförmig-lanzettlich
kształt liścia
kształt liścia
Jajowatolancetowata blaszka liściowa jest 2.5-3 × dłuższa niż szersza, o kształcie pośrednim pomiędzy lancetowatym a jajowatym, jak u poziewnika polnego (Galeopsis ladanum) [40].

sercowaty (liść)

lat. cordatum (folium); niem. herzförmig (Blattspreiten); ros. серцевидный (лист); cz. srdčitý (list); slo. srdcovitý (list);
Syringa vulgaris Jules Simon
cv. Jules Simon
kształt liścia
kształt liścia
O liściu sercowatym mówimy gdy w obrysie jest zaostrzonojajowaty i przy tym ma ostro wciętą, sercowatą nasadę.

odwrotniesercowaty

lat. folium obcordatum; niem. verkehrtherzförmig; cz. obsrdčitý
Oxalis acetosella
pokrój
kształt liścia
odwrotniesercowaty
Liść pojedynczy o blaszce z sercowato wykrojonym końcem i z podstawą zwężającą się.

łopatkowate

lat. folium spathulatum; ang. spatulate; niem. spatelförmig, spatelig; cz. kopisťovitý
kształt liścia
łopatkowaty
Liść pojedynczy o blaszce 2-4 × dłuższej niż szerszej, w górze najszerszej i z ± zaokrąglonym zakończeniem oraz stopniowo zwężającej się ku podstawie.

kształty ± wielokątne

Z poniższych pojęć odnoszących się do kształtu blaszki liściowej i innych płaskich organów, jedynie trójkątny, i rombowaty (czworokąt o równej długości bokach przyległych do kąta w szczycie i nasadzie liścia) są jednoznaczne.

space

W botanice istotna jest jeszcze położenie najszerszej części względem nasady organu. I tak w różnych źródłach są następujące definicje form zbliżonych do rombu:

space

Kształty romboidalne najszersze w górnej części blaszki to wg:

Przyjmuję, że właściwym polskim terminem dla form tego rodzaju jest (gdy zbliżona forma ma zaokrąglone rogi) odwrotniejajowatorombowaty a nawet (gdy "część rombu" przy szczycie tj. powyżej najszerszej części jest silnie skrócona) to klinowaty.

space

Z uwagi na niejednoznaczność unikamy pojęć deltowaty, deltoidowaty.

trójkątny

lat. triangularis, folium triangulatum; niem. dreieckig; cz. trojúhelnikovitý;

trójkątniejajowaty

kształt liścia
kształt liścia
trójkątniejajowaty
Salvia glutinosa (szałwia lepka)
młode rośliny
Kształtem przypomina trójkąt (± równoboczny [71.1]; 1-3 × dłuższe niż szersze [40]).

space

klinowaty

lat. cuneatus; ang. cuneiform, cuneate; niem. keilförmig; ros. обратнотреугольный; cz. klínovitý; slo. klinovitý;
kształt liścia
klinowata blaszka liściowa
Liść klinowaty to liść pojedynczy, w obrysie odwrotnietrójkątny.

space

Taki liść może też być nazwany deltowanym (lat. deltatus), nie mylić z liściem deltoidowaty (lat. deltoideus).[84.1] Te terminy w polskich tekstach botanicznych nie pojawiają się.

jajowatorombowaty

lat. trullatus, folium trullatum; ang. deltoid; niem. deltoid; cz. kosnikovitý; slo. oslovitý;
kształt liścia
Chenopodium album siewka (rozwój komosy białej)
rozwój komosy białej (Chenopodium album siewka) · młoda roślina
Liść pojedynczy o blaszce w zarysie rombowatej najszerszej w 1/3 od klinowato zakończonej podstawy, blaszka zakończona tępo.

space

Łaciński termin trullatum odnosi się do kielni o tradycyjnym (nie trapezowym) kształcie; w polskiej literaturze botanicznej kształt ten określany jest jako jajowatorombowaty.

odwrotniejajowatorombowaty (deltoidowaty)

lat. deltoideus; ang. rhomboid, rhomboidiform; niem. verkehrtdeltoid; slo. deltoidovitý;
kształt liścia
bardziej deltoidowaty, niż klinowaty
kształt liścia
odwrotnie jajowatorombowaty
Liście czworoboczne, najszersze w górnej 1/3 długości, w związku z tym w górze nagle, w dole stopniowo zwężające się ku nasadzie.

space

rombowaty

lat. rhombeus, folium rhombeum; ang. rhombic; niem. rhombisch, rautenförmig; ros. ромбовидный; cz. kosočtverečný; slo. kosoštvorcový;
kształt liścia
Liść pojedynczy o blaszce w zarysie zbliżonej do rombu tj. najszerszej w połowie.

kształty złożone

strzałkowaty (liść)

lat. folium sagittatum; niem. pfeilförmig; cz. střelovitý
kształt liścia
Liść pojedynczy o podstawie blaszki liściowej wyciągniętej w dwa ostro zakończone płaty, kąt pomiędzy nimi jest ostry.

oszczepowaty

lat. folium hastatum; niem. spießförmig; cz. hrálovitý list
kształt liścia
Liść pojedynczy z blaszką która ma podstawę wyciągniętą w dwie wydłużone, zaostrzone klapy rozstawione na boku lub wywinięte do góry; kąt pomiędzy klapami jest rozwarty.

skrzypcowate

ang. pandurate
Liść pojedynczy o blaszce przypominającej kształtem skrzypce tj. z łagodnym przewężeniem w okolicy lub poniżej środka.

nerkowaty (liść)

lat. folium reniforme; ang. nephroid; niem. nierenförmig; cz. ledvinitý
kształt liścia
Asarum europaeum (kopytnik pospolity)
Blaszka liściowa o kształcie nerki tj. szersza niż dłuższa, od zewnątrz zaokrąglona, od wewnętrznej strony z tępym wykrojeniem.

formy silnie wydłużone

równowąski

lat. linearis; niem. lineal, linealisch; cz. čárkovitý; slo. čiarkovitý;

taśmowaty

lat. folium taeniiforme; niem. bandförmig; cz. páskovitý;
kształt liścia
kształt liścia
Potamogeton acutifolius (rdestnica ostrolistna)
Silnie wydłużony, wielokrotnie (> 10 ×) dłuższy niż szerszy, stosunkowo wąski i na większości biegu ± jednakowej szerokości tj. o równoległych brzegach.

space

Liście taśmowate to równowąskie wiotkie liście u roślin wodnych.

mieczowaty

lat. folium ensiforme; niem. schwertförmig; cz. mečovitý
kształt liścia
Narcissus pseudonarcissus
mieczowaty
Odmiana liścia równowąskiego ale stosunkowo szersza, o ± równoległych brzegach. Sztywne, grubsze, liście tego rodzaju ale z silnym nerwem środkowym i składające się wzdłuż linni środkowej określamy jako mieczowate np. w rodzaju kosaciec (Iris) i tatarak zwyczajny (Acorus calamus).

igiełkowaty (szpilkowaty)

lat. folium acerosum; niem. nadelförmig; cz. jehlicovitý
kształt liścia
Pinus sylvestris (sosna zwyczajna)
młoda roślina
Liść igiełkowaty (szpilkowaty) jest sztywny, wąski, mniej więcej jednakowej szerokości, na końcu zwykle ostro zakończony.
[3] podają terminy szpilkowaty i igiełkowaty nie definiując ich; terminu szpilki używają wobec liści drzew z rodziny sosnowatych (Pinaceae). [15] używa w tym samym kontekście terminu igły. W praktyce rozróżnienia terminów szpilkowaty-igiełkowaty nie jest czynione i są to synonimy; podobnie jak zamiennie mówi się o drzewach szpilkowych i drzewach iglastych.

szczecinowaty [2D]

lat. setaceus, setiformis; ang. setaceous, setiform; niem. borstenförmig, borstlich; cz. štětinovitý; slo. štetinovitý;
nitkowaty — lat. folium filiforme; niem. fadenförmig, fädlich; and. filiform; cz. niťovitý
włosowaty — niem. haarförmig
Festuca cinerea
liście szczeciniaste
Potamogeton filiformis
liście włosowate
kształt liścia
Szczeciniasty to kształt wąski równowąski, z materii sztywnej, na wierzchołku ostro zakończony.

space

Liść nitkowaty jest cieńszy od szczeciniastego, grubości 0.5-0.8 mm, równowąski i nie jest sztywny. Np. kostrzewa bruzdkowana (Festuca rupicola).

space

szydlasty

lat. folium subulatum; ang. subulate; niem. pfriemlich; cz. šidlovitý
kształt liścia
Liść szydlasty (szydłowaty) jest sztywny i bardzo wąski, zwężający się ku ostro, szpiczasto zakończonej górze — formy takiej jak szydło.

sitowaty, rurkowaty

sitowaty — niem. binsenartig
rurkowaty, pusty, dęty — lat. folium fistulosum; niem. röhrig
Juncus conglomeratus
przekrój poprzeczny liścia sitowatego
kształt liścia
Liść sitowaty jest długi i wąski, na przekroju ± kolisty do półkolistego.

space

Liść rurkowaty, jest długi i wąski, na przekroju ± kolisty do półkolistego, pusty (dęty) w środku np. u cebuli (Allium cepa).

Silnie podzielona blaszka liściowa

lirowaty

lat. folium lyratum; ang. lyrate; niem. lyrate, leierförmig; cz. lyrovitý
kształt liścia
kształt liścia
Liść prosty pierzastodzielny, pierzastosieczny, lub liść pierzastozłożony z końcową łatką lub listkiem niepodzielonym i znacznie większym od pozostałych listków lub łatek, które odstają ± prostopadle od osi liścia i zmniejszają się ku nasadzie liścia.

piłowaty

lat. folium runcinatum; niem. schrotsägeförmig; cz. kracovitý
kształt liścia
Liść pojedynczy, pierzastodzielny, z końcowym odcinkiem największym i kolejnymi odcinkami coraz mniejszymi, trójkątnymi, zaostrzonymi i zakrzywionymi tak, że są skierowane ostrzem ku podstawie blaszki liściowej („do dołu”). Tego rodzaju liście są częste np. u mniszka lekarskiego (coll.) (Taraxacum officinale coll.).

space

tarczowaty (liść)

lat. peltate; niem. schildförmig; cz. štítovitý
kształt liścia
Tropaeolum majus (nasturcja większa)
Liście tarczowate np. u nasturcji większej (Tropaeolum majus) z blaszką liściową, w obrysie okrągławą i ogonkiem liściowym dochodzącym do niej od spodu, centralnie lub nieco ekscentrycznie.

space

grzebieniasty

lat. pectinatus; ang. pectinate; niem. kammförmig;
Brzeg podzielony na wąskie odcinki, zbliżone do siebie, ustawione w jednej płaszczyźnie; przypominające grzebień.
ta strona być może używa ciasteczek (cookies), korzystając z niej akceptujesz ich użycie — więcej informacji