Stachys palustris L. [🔉 sta·chys *]

Bylina o kłączu z długimi rozłogami; kłącze miejscami bulwiasto zgrubiałe.

Łodyga 30-80 (100) cm wysokości, czterograniasta, wzniesiona lub dołem pokładająca się, często od podstawy gałęziście rozgałęziona, słabiej lub silniej owłosiona. Włoski na łodydze dwóch rodzajów - bardzo krótkie, przylegające oraz sztywne, dość długie, w dół skierowane, umieszczone głównie na krawędziach; w zwłaszcza w górnej części łodygi zdarzają się włoski gruczołowate.

Ulistnienie na krzyż naprzeciwległe.

Liście podługowato-lancetowate lub lancetowate, 5-12 cm długości i 1-3 cm szerokości, o krótkich ogonkach lub siedzące, górne liście nieco obejmujące łodygę; brzeg liścia drobno ząbkowany lub piłkowany; powierzchnia liścia mniej lub bardziej owłosiona, szczególnie na spodniej stronie. Kształt, wielkość i owłosienie liści jest zmienne u tego gatunku - odmiana var. segetum (Hagen) Schweigg. ma liście wąsko lancetowate, drobno piłkowane, spodem silnie owłosione, rośnie głównie na polach uprawnych.

Kwiaty skupione w górnym odcinku łodygi, umieszczone w kątach górnych liści, po 6-10 w nibyokółku. Kwiatostan wydłużony, kłosokształtny, w górnej części zbity, w dolnej przerywany.

Podsadki stopniowo maleją ku górze, najniższe są podobne do liści, w górze kwiatostanu są całobrzegie, lancetowate.

Przysadki bardzo drobne, niekiedy ich brak.

Kielich 8-10 mm długości, pięcionerwowy, ząbki kielicha trójkątne, szydlasto zakończone.

Korona mniej więcej dwa razy dłuższa od kielicha, liliowopurpurowa, czerwonofioletowa lub purpurowa. Dolna warga korony z ciemniejszym, plamiastym rysunkiem na jaśniejszym tle.

Kielich, podsadki i zewnętrzna część wargi górnej korony owłosione, część włosków gruczołowata.

Owocem jest rozłupka, 2-2.25 mm długości, 1-1.35 mm szerokości i 1.25 mm grubości, ciemnobrunatna, lekko połyskująca, odwrotnie jajowata, od strony zewnętrznej zaokrąglona, od wewnętrznej tępo dwugraniasta, brodawkowana.

Kwitnienie od lipca do września.

Pospolity, w górach do wysokości nieco ponad 1000 m n.p.m.. Odmiana typowa var. vulgaris rośnie na stanowiskach wilgotnych: brzegi wód, ziołorośla, wilgotne brzegi olsów i zarośli. Na stanowiskach suchych, w szczególnie jako chwast pól uprawnych rośnie odmiana var. segetum. Odróżnia się on żółtawymi do kremowo-beżowych, krótszymi bulwami o znacznie zbliżonych do siebie węzłach.

Gatunek charakterystyczny (Ch.) dla:

Gatunek wyróżniający (D.) dla:

Bulwy obydwu odmian były niegdyś jadane. [319]